VƯỜN CÂY ĐV II

1.422- QUẠ QUẠ
 


QUẠ QUẠ
 
Cây gỗ, lá phiến xoan
Hoa trắng, hay vàng lục
Không độc như Mã tiền
Nhưng không dùng làm thuốc.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Quạ quạ - Strychnos nux blanda, chi Strychnos, họ  Loganiaceae - họ Mã tiền, Bộ Long đởm Gentianales.    
 

1.423- TRAI XOAN
       
TRAI XOAN
 
Cây nhỡ, leo hay đứng
Lá phiến bầu dục thon
Cụm hoa vàng, nách lá
Trị cơn sốt, nhiễm trùng.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Trai xoan, Trai Xri Lanca, Lậu bình, Dây gia - Fagraea ceilanica, chi Fagraea,, họ  Loganiaceae - họ Mã tiền, Bộ Long đởm Gentianales.    
 
Mô tả: Cây nhỡ lúc nhỏ phụ sinh, hay mọc trên đá, leo hay đứng, cao 4-10m. Lá có phiến bầu dục thon, to, dài 5-25cm, gân phụ rất mảnh; 4-8 cặp; cuống 1-4cm. Cụm hoa ở nách lá, hoa vàng đẹp; lá đài cao 1,5cm; ống tràng cao 2,5cm, nhị đính trên ống, bầu không lông. Quả mọng cao 2-4cm, có mũi; hạt nhiều, nhỏ.
Nơi mọc: Cây mọc ở rừng rậm thường dựa suối ở độ cao 300m-1200m từ Lào Cai, đến Khánh Hoà, Gia Lai, Lâm Ðồng, đến Kiên Giang. Còn phân bố ở Campuchia và nhiều nước á châu khác.
Công dụng: Ở Campuchia, nhân dân vùng Kamlot dùng thân để chế một loại nước uống hạ sốt. Ở Trung Quốc, lá được trị miệng vết thương bị nhiễm trùng.

1.424- TRAI
       
TRAI
 
Lá phiến nguyên, bầu dục
Hoa năm cánh dạng ngù
Quả mọng, gần hình cầu
Lá trị lỵ, sốt rét.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Trai - Fagraea fragrans, chi Fagraea, họ  Loganiaceae - họ Mã tiền, Bộ Long đởm Gentianales.    
 
Mô tả: Cây gỗ cao 20-30m. Lá nguyên, hình bầu dục hay ngọn giáo ngược, có mũi nhọn ở đầu, thon hẹp ở gốc, có mép hơi lượn sóng. Hoa thành ngù ở nách lá hay ở ngọn và phân nhánh nhiều, gồm 20-30 hoa dài 1,5cm. Quả dạng quả mọng, gần như hình cầu, đo đỏ, có đường kính 1cm. Ra hoa tháng 2-3, có quả tháng 5-6. 
Nơi mọc: Ở nước ta, có gặp ở Bắc Giang và nhiều nơi ở miền Nam (Ðắc Lắc, Lâm Ðồng, Kiên Giang).
Công dụng: Vỏ cây và lá, sắc uống dùng làm thuốc trị lỵ, sốt rét. Lá giã ra và nấu lên lấy nước tắm rửa chữa bệnh ghẻ.

1.425- TRAI CHÙM
           
TRAI CHÙM
 
Cây nhỡ, lá dai, nhẵn
Phiến lá bầu dục thuôn
Hoa nạc, xếp thành xim
Rễ, lá làm thuốc bổ.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Trai chùm - Fagraea racemosa, chi Fagraea, họ  Loganiaceae - họ Mã tiền, Bộ Long đởm Gentianales.    
 
Mô tả: Cây nhỡ hay cây gỗ nhỏ cao 4-8m, không lông. Lá dai, nhẵn, nguyên, hình thuôn - bầu dục tới bầu dục - tròn, đầu có mũi nhọn ngắn, nhọn ở gốc, dài 15-30cm, rộng 9-18cm; gân phụ 10-12 cặp; cuống dài 1cm; lá kèm thành ống cao 2mm. Hoa nạc, dài 3-4cm, xếp thành xim nhỏ không cuống, tập hợp thành chùm ở ngọn nhánh. Quả mọng, hình trứng, nhẵn, dài 1,5cm.
Nơi mọc: Cây nhỡ hay cây gỗ nhỏ cao 4-8m, không lông. Lá dai, nhẵn, nguyên, hình thuôn - bầu dục tới bầu dục - tròn, đầu có mũi nhọn ngắn, nhọn ở gốc, dài 15-30cm, rộng 9-18cm; gân phụ 10-12 cặp; cuống dài 1cm; lá kèm thành ống cao 2mm. Hoa nạc, dài 3-4cm, xếp thành xim nhỏ không cuống, tập hợp thành chùm ở ngọn nhánh; cú cuống. Quả mọng, hình trứng, nhẵn, dài 1,5cm.
Công dụng: Rễ và lá bổ, hạ nhiệt, nước sắc rễ được dùng làm thuốc bổ sau các cơn sốt và dùng trị đau thận; cây dùng trị cảm cúm. Vỏ cây dùng đắp trị đau sau khi sẩy thai. Nước sắc lá dùng nấu nước tắm để trị sốt của trẻ em.

1.426- TRAI TAI
      
TRAI TAI
 
Lá nguyên, thuôn ngọn giáo
Hoa dai, dài, thành xim
Quả mọng, hình dạng trứng
Chất nhầy: keo thật tốt.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Trai tai, Lậu bình, Ngứa - Fagraea auriculata, chi Fagraea, họ  Loganiaceae - họ Mã tiền, Bộ Long đởm Gentianales.    
 
Mô tả: Cây nhỡ hay cây phụ sinh. Lá nguyên, thuôn, hình ngọn giáo hay xoan ngược, nhọn hay gần như nhọn ở đầu, thon hẹp ở gốc trên cuống lá, dài 18-36cm, rộng 8-12cm, rất dai, nhẵn; lá kèm dạng tai nhỏ và gập xuống, rộng 1-2,5cm. Hoa dài 15-18cm, dai, xếp thành xim đơn độc ở ngọn, với 3 hoa. Quả mọng, dạng trứng, nhẵn, tù, dài 7cm, hay hơn.
Hoa tháng 4
Nơi mọc: Loài của phân vùng Ấn Độ - Malaixia , khá phổ biến ở Nam Việt Nam và Campuchia, chỉ gặp trong rừng rậm vùng thấp cho tới độ cao 1500m, từ Quảng trị qua Khánh Hoà, Lâm Ðồng, Ðồng Nai, đến Kiên Giang (Phú Quốc).
Công dụng: Dưới lớp vỏ quả khá dày, có một chất nhầy được sử dụng ở Sumatra làm một loại keo đặc biệt tốt. (Theo A. Pételot).

1.427- ĐẬU GIÓ
   
    
ĐẬU GIÓ
 
Dây leo to, có mấu
Lá bầu dục, dai dai
Quả to, vàng khi chín
Vỏ, hạt: trị bệnh hay.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Ðậu gió, Dây gió - Strychnos ignatii, chi Strychnos, họ  Loganiaceae - họ Mã tiền, Bộ Long đởm Gentianales.    
 
Mô tả: Dây leo to, cao 20m, có mấu; nhánh tròn không lông. Lá có phiến bầu dục, dài 6-17cm, rộng 3,5-7cm, đầu nhọn hay có mũi, gốc tù hay tròn; gân từ gốc 3, không lông, dai dai, cuống 7mm. Chuỳ hoa ở nách lá, dài 2-2,5cm, hoa 10-20, cao 17mm. Quả to 4-10cm vàng khi chín; hạt 10, dài 2-2,6mm, rộng 1,4-1,7mm, dày 7mm.
Nơi mọc: Ở nước ta, cây mọc trong rừng rậm ở Tuyên Quang, Hà Bắc, Vĩnh Phú, Hoà Bình, Hà Tây, Thanh Hoá, Quảng Trị tới Ðồng Nai.
Công dụng: Vỏ và hạt được dùng làm thuốc trị đau bụng, nhất là đau bụng bão. Ở Philippin, Ðậu gió được dùng để chữa bệnh tả, sốt, đau dạ dày; cũng được xem như có hiệu quả tốt với vài dạng tê liệt. Còn dùng làm thuốc tăng huyết áp. Nói chung, nó cũng được dùng tương tự như Mã tiền.
 
Hết họ Mã tiền

1.428- LÁ NGÓN

 

LÁ NGÓN
 
Hoa em rực sắc nắng vàng
Lá thuôn, mọc đối, quả nang, sợi vòi
Ba lá là đã chết người
Biết dùng... có ích cho đời nhiều hơn.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Cây lá ngón, cây rút ruột, co ngón, hồ mạn trường, hồ mạn đằng, hoàng đằng, đoạn trường thảo, câu vẫn - Gelsemium elegans, Chi Lá ngón (Gelsemium), Họ Hoàng đằng (Gelsemiaceae), Bộ Long đởm (Gentianales)
 
Mô tả: Cây nhỡ mọc leo, cành nhẵn, có rãnh dọc. Lá mọc đối, hình trứng thuôn dài hoặc gần hình mác, mép nguyên mặt nhẵn bóng, lá kèm không rõ. Cụm hoa hình chuỳ nách lá, dạng ngù. Hoa màu vàng dài, 5 lá đài rời, tràng gồm 5 cánh hoa nhẵn, dính thành ống hình phễu; nhị 5 dính ở phía dưới ống tràng, bầu nhẵn, vòi dạng sợi, đầu nhọn 4 thuỳ hình sợi. Quả nang có vỏ cứng, dai; hạt có rìa mỏm bao quanh, mép cắt khía.
Hoa tháng 10-12, quả tháng 12-3.
Nơi mọc: Cây mọc hoang ở các vùng núi cao ở Hà Giang, Tuyên Giang, Lai Châu, Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hoà Bình đến các tỉnh Tây Nguyên. Thu hái rễ quanh năm thường dùng tươi, hoặc phơi khô.
Công dụng: Vị đắng, cay, tính nóng, rất độc. Ðược dùng trị: Eczema nấm ở chân, ở thân. Ðòn ngã tổn thương, đụng giập; Trĩ, trang nhạc; Ðinh nhọt và viêm mủ da; Phong hủi. Giã cây tươi đắp ngoài, hoặc nấu nước rửa ngoài. Không được dùng uống trong. Còn dùng diệt giòi bọ, sát trùng.
Ghi chú: Cây rất độc, chỉ cần ăn 3 lá là đủ chết người.
 
Hết họ Hoàng đằng

1.429- GÁO VIÊN
   
GÁO VIÊN
 
Lông mịn vàng, cây bụi
Lá từng cặp không bằng
Hoa nhỏ trắng, quả nang
Trị hô hấp, viêm ruột...
 
BXP
 
Sưu tập
 
Gáo viên, Thủ viên - Adina pilulifera, chi Adina, họ Rubiaceae - họ Thiến thảo, Cà phê, Bộ Long đởm Gentianales (nhánh 11)
 
Mô tả: Cây gỗ nhỏ cao 5-10m hoặc là cây bụi, nhánh mảnh, lúc non có lông mịn vàng. Lá từng cặp không bằng nhau; phiến thon dài tới 12cm, rộng tới 3cm, đầu mũi có đuôi ngắn hay dài đến 2cm, mặt dưới nhạt; cuống dài 1cm; lá kèm cao 5-7mm, chẻ hai sâu. Cụm hoa đầu đơn độc, đường kính 1-1,5cm, trên một cuống đài cú lỏ bắc ở giữa. Hoa nhỏ màu trắng. Quả nang có lá đài tồn tại, cao 3-4mm; hạt xám, có cánh, dài 2mm.
Hoa tháng 5-8, quả tháng 9-11 
Nơi mọc: Loài cây phân bổ ở Việt Nam, Trung Quốc, Nhật Bản. Ở nước ta, cây mọc nhiều ở vùng rừng núi Nghệ An, Hà Tĩnh, thường sống dưới tán rừng nhiệt đới ẩm ở thung lũng hoặc ven suối.
Công dụng: Vị đắng, tính mát. Rễ dùng trị: Cảm mạo sốt cao, viêm nhiễm đường hô hấp trên (hầu họng). Viêm tuyến mang tai. Hoa và quả dùng trị lỵ, viêm dạ dày ruột cấp tính. Lá dùng trị: Đụng giập; Nhọt, eczema.

1.430- GÁO TRẮNG

GÁO TRẮNG
 
Thân hình trụ, tán rộng
Lá bầu dục, thuôn, xoan
Hoa hình cầu, da cam
Ðế hoa ăn, vỏ bổ.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Gáo, Gáo trắng, Cà tôm, Phay vì - Anthocephalus cadamba, chi Anthocephalus, họ Rubiaceae - họ Thiến thảo, Cà phê, Bộ Long đởm Gentianales (nhánh 11)
 
Mô tả: Cây gỗ lớn cao 15-20m, thân thẳng, hình trụ, tán rộng. Lá hình bầu dục, thuôn, xoan hay xoan ngược, đột nhiên cụt hay thon nhọn ngắn và tròn ở gốc, có mũi, nhọn ở đầu, dài 10-20cm, rộng 5-7cm, có lông khi còn non, lấp lánh và màu nâu sẫm ở trên, nâu sáng ở dưới; cuống lá 2-3 cm. Hoa màu da cam, thành đầu hình cầu, đơn độc, ở ngọn, đường kính 2,5-6cm. Quả khô, cao 5mm, rộng 1,5mm, dai, dính phần gốc với đế hoa nạc. Hạt đen đen, có góc.
Hoa tháng 7-9, quả tháng 10-11.
Nơi mọc: Ở nước ta, cây mọc ở các tỉnh từ Lào Cai, Hà Giang, Hoà Bình đến các tỉnh miền Trung. Cây ưa đất tốt, tầng đất dày và ẩm. Tái sinh hạt mạnh, sinh trưởng nhanh, ở chỗ ẩm sáng, dọc theo bìa rừng, ven suối.
Công dụng: Vỏ bổ, hạ nhiệt, làm se. Ðế hoa hoá nạc dùng ăn được. Ở Yên Bái, vỏ dùng ngâm trong nước sôi chữa ho được xem như là bổ. Ở Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh, vỏ dùng chữa sốt rét. Ở Lào Cai, người ta dùng vỏ để nhuộm đen.
Ở Ấn Độ, người ta dùng vỏ trị rắn cắn. Nước sắc lá dùng súc miệng trong trường hợp bị bệnh aptơ. Quả se dùng trị ỉa chảy. Ở Campuchia, nhân dân vùng Xiêm Riệp dùng thân và vỏ để chế một loại thuốc giảm đau và làm dịu.

1.431- GĂNG HAI HẠT


GĂNG HAI HẠT
 
Lá mọc đối, phiến thuôn hình giáo
Cây gỗ cao, cành nhẵn, mọc ngang
Hoa trắng nhỏ, không cuống, cụm xim
Vỏ trị sốt, gỗ đóng đồ thông dụng.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Găng hai hạt, xương cá - Canthium dicoccum, chi Canthium, họ Rubiaceae - họ Thiến thảo, Cà phê, Bộ Long đởm Gentianales (nhánh 11)
 
Mô tả: Cây gỗ cao tới 10-15m, cành mọc ngang, nhẵn, không có gai, khi non màu lục. Lá mọc đối, phiến thuôn hình giáo, dài 4-10cm, màu nâu lục, bóng ở mặt trên, hơi xám ở mặt dưới. Lá kèm hẹp, nhọn đầu dài 3-5mm. Cụm hoa xim ở nách lá. Hoa nhỏ, không cuống, màu trắng. Quả hạch có cạnh tù, có 2 ô, mỗi ô chứa 1 hạt.
Ra hoa tháng 3-9.
Nơi mọc: Ở nước ta, cây mọc rải rác ở các rừng thứ sinh, thường gặp dựa rạch từ Hoà Bình qua Kontum đến Tây Ninh.
Công dụng: Vỏ dùng trị sốt. Cũng được dùng sắc uống chữa đau bụng cho phụ nữ sau khi sinh. Gỗ cứng dùng để đóng đồ đạc thông thường..