VƯỜN CÂY ĐV II

1.404- TIẾT CĂN
 
   
TIẾT CĂN
 
Thân phân đốt, không lá
Hoa trăng trắng, khá nhiều
Quả đại dài, lông trắng
Rải mía trị kiến...siêu!
 
BXP
 
Sưu tập
 
Dây không lá, Tiết căn - Sarcostemma acidum, chi Sarcostemma, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Cây nhỏ, có thân phân đốt to bằng cái lông ngỗng, không có lá, với các cành thòng xuống hay trườn. Hoa trăng trắng, khá nhiều, thành tán, thường ở ngọn, dài 2,5-4cm. Hoa nhỏ, cuống mảnh dài 1cm, đài nhỏ, tràng rộng 8mm, trục nhị nhuỵ thành khối to giữa hoa. Quả đại dài 12-13cm, rộng 8mm, đầu nhọn, hạt dẹp, hình trái xoan, có lông màu trắng, mảnh, dài.
Nơi mọc: Chỉ gặp ở vùng duyên hải khô, từ Ninh Bình tới Khánh Hoà, Ninh Bình, Bà Rịa - Vũng Tàu và Kiên Giang. Còn phân bố ở Ấn Độ, Thái Lan, Trung Quốc.
Công dụng: Vị đắng, tính mát, hơi độc. Người ta thường đem cây này rải lên các cây mía ở đồng mía để đuổi kiến.
Ở Ấn Độ, người ta dùng nhựa mủ của cây làm nước uống gây say nhưng giải khát cho khách bộ hành. Thân khô dùng làm thuốc gây nôn.
Ở Trung Quốc, người ta sử dụng làm thuốc thu liễm ngừng ho và thuốc gây tiết sữa. Ở Hải Nam dùng chữa dao chém thương tích, chân tay tê liệt, phong thấp, hen suyễn, rắn cắn và bó gãy xương.

1.405- HÀ THỦ Ô TRẮNG
 
    
HÀ THỦ Ô TRẮNG
 
Dây leo bằng thân quấn
Lá mọc đối, phiến nguyên
Hoa nhỏ, màu lục nhạt
Bổ gan, thận ...bình yên.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Hà thủ ô trắng, Dây sữa bò - Streptocaulon juventas, chi Streptocaulon, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Dây leo bằng thân quấn dài 2-5m. Vỏ thân màu nâu đỏ, có nhiều lông mịn. Lá mọc đối, phiến lá nguyên, hình bầu dục, chóp lá nhọn, gốc lá tròn, dài 4-14cm, rộng 2-9cm. Hoa nhỏ, màu lục vàng nhạt, mọc thành xim ở nách lá. Quả gồm 2 đại xếp ngang ra hai bên trông như đôi sừng bò. Hạt dẹt mang một mào lông mịn. Toàn cây có nhựa mủ màu trắng như sữa.  
Nơi mọc: Cây của miền Đông Dương, mọc hoang rất nhiều ở vùng đất cao, đồi gò, rừng thứ sinh, đặc biệt là trên các nương rẫy đã bỏ hoang hoặc mới khai hoang. Cây tái sinh khoẻ.
Công dụng: Vị đắng chát, tính mát; có tác dụng bổ máu; bổ gan và thận.

1.406- DÂY QUẢ CONG
 

 




DÂY QUẢ CONG
 
Phiến lá xoan, mọc đối
Hoa xim kép, màu vàng
Quả đại phủ lông hung
Dùng giảm đau, giải độc.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Dây quả cong - Toxocarpus wightianus, chi Toxocarpus, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Dây leo có lông hoe mau rụng. Lá mọc đối, phiến xoan bầu dục, dài 3,5-5cm, rộng 1,5-3cm, đầu có mũi gai, nhẵn bóng, ít khi có lông ở mặt dưới, gân phụ 5-6 cặp, cuống dài cỡ 6-10mm. Hoa tập hợp thành xim kép ở nách lá, lá bắc nhỏ kết hợp, hoa vàng hay vàng kim, cuống mảnh, dài 1,5cm; đài nhỏ, cánh hoa cao 1cm. Quả đại dài 6-7cm, rộng 9mm, phủ lông hung, hạt to cỡ 9x3mm, mào lông dài quá 3cm.
Nơi mọc: Cây mọc ở dốc núi, đất bằng, trong lùm bụi và trên đá nhiều nơi, từ Hải Phòng, Hải Hưng, Nam Hà, Ninh Bình tới Khánh Hoà.
Công dụng: Cây có tác dụng khu phong, giảm đau, tiêu thũng, giải độc .
Ở Trung Quốc, dùng trị dao chém thương tổn, sâu quảng, trâu bò ăn không tiêu.

1.407- DÂY GÁO VÀNG


DÂY GÁO VÀNG
 
Cây leo, lông nâu sét
Lá dai, hoa xim kép
Cánh hoa dài, vàng thơm
Tiêu sưng, hạ trọc khí.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Dây gáo vàng - Toxocarpus villosus, chi Toxocarpus, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Cây thảo leo dài, có lông màu nâu sét. Lá dai, đầu có mũi, mặt dưới có lông sét ở gân. Cụm hoa xim kép có lông sét dày. Hoa vàng thơm, cánh hoa dài 1cm. Quả đại đối diện nhau, dài 10-12cm, rộng 5mm, có lông sét. Hạt có lông mào dài 1,5-2cm.
Hoa tháng 12-3.
Nơi mọc: Cây của vùng Ấn Độ - Malaixia, gặp mọc hoang ở lùm bụi, bờ rào, ven rừng.
Công dụng: Cây có tác dụng lợi tiểu, tiêu thũng; còn bổ tỳ, tiêu thực.Thường dùng chữa phong thấp, tê rần. Ở Ấn Độ, cây được dùng trị bệnh spru. Lương y Việt Cúc (Nguyễn Văn Thế) viết về Gáo vàng như sau: Dây gáo vàng mát, tiêu sưng thũng, mụn mọc trong dạ dày, thông lợi tiểu tiện, trị nhức mỏi.

1.408- THIÊN LÝ
THIÊN LÝ
 
Thân leo mềm mại dịu hiền
Xanh non mầu lá giữ bền sắc hoa
Tình chồng nghĩa vợ thiết tha
Canh cua Thiên lý đậm đà chân quê.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Thiên lý, Hoa thiên lý, Hoa lý - Telosma cordata, chi Telosma, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
Mô tả: Dây leo quấn có thân cành hơi có lông, mủ trắng. Lá mọc đối, phiến lá hình tim, dài 6-11cm, rộng 4-7,5cm, chóp nhọn, mép lá thường cong lên. Hoa khá to, nhiều, màu vàng lục nhạt, mùi thơm dễ chịu, mọc thành xim dạng tán ở nách lá. Quả thuộc loại quả đại, dài 6-10cm, rộng 12-14mm; hạt dài 1,5cm, có mào lông dài 3cm.
Hoa tháng 5-8.  
Nơi mọc: Loài của Nam Trung Quốc và các nước Á châu nhiệt đới, được trồng làm giàn cho mát và lấy hoa nấu canh ăn. Thu hái lá quanh năm, hoa vào lúc cây có hoa và quả vào mùa thu đông, phơi hay sấy khô để dùng dần.
Công dụng: Vị ngọt nhạt, tính bình. Người ta thường dùng hoa thiên lý xào hay nấu canh ăn bổ mát, giúp ngủ ngon không trằn trọc, bớt đi đái đêm và đỡ mệt mỏi đau lưng.
Hoa thiên lý còn có tác dụng giải nhiệt, an thần, gây ngủ và còn có tác dụng trị giun kim.

1.409- OA NHI ĐẰNG
   
 

OA NHI ĐẰNG
 
Dây leo, đầy lông vàng
Lá mọc đối; phiến xoan
Hoa màu vàng, quả đại
Trị phong thấp, đau sưng.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Oa nhi đằng, Ðầu đài xoan - Tylophora ovata, chi Tylophora, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
Mô tả: Dây leo; thân, lá, lá bắc, các nhánh hoa và đài hoa phủ đầy lông vàng. Lá mọc đối; phiến lá xoan thon hay xoan rộng, chóp có mũi nhọn, góc tù hay hình tim, gân phụ 5-7 cặp, dai dai. Chùm mang tán có cuống ngắn hay dài; cuống hoa hình sợi dài 1,5cm; đài cao 2,5mm, đầy lông nhung, tràng hoa vàng, phiến 5mm, không lông, có 5 sọc. Quả đại giáp nhau, gốc phù; hạt dẹp, có mũi ngắn mang mào lông.
Ra hoa, quả tháng 8.  

1.410- THUỐC HEN
     

THUỐC HEN
 
Dây leo, lá xoan thuôn
Hoa xanh xanh, trong vàng
Quả đại nâu, hạt dẹp
Trị ho, hen, gây nôn.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Thuốc hen, Dầu dài ấn - Tylophora indica, chi Tylophora, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Dây leo hay bò, mảnh, thân có lông mềm hay không. Lá xoan hay thuôn, gốc tròn hay hình tim, chóp nhọn có mũi hay mũi nhọn ngắn, lúc non có lông, về sau nhẵn. Tán hoa gồm các xim có cuống ở nách lá dọc theo thân. Hoa rộng 1cm, tràng xanh xanh ở ngoài, phía trong vàng đậm. Quả đại dài 6-7,5cm, hạt dẹp, màu đỏ nâu, có cánh hẹp và màu lông dài 2cm.
Nơi mọc: Loài phân bố ở Ấn Độ, Pakistan, Mianma, Nam Việt Nam, Malaixia. Ở nước ta, chỉ gặp ở các tỉnh An Giang (Châu Đốc) và Kiên Giang (Phú Quốc).
Công dụng: Cây gây nôn; lá cũng gây nôn, làm ra mồ hôi và long đờm. Tất cả các bộ phận của cây, chế thành bột, dùng thay thế Ipecacuanha làm thuốc gây mê và trừ lỵ; cũng dùng trị ho, hen. Lá cũng có tác dụng như cây.

1.411- OA NHI ĐẰNG LÁ NHỎ

OA NHI ĐẰNG LÁ NHỎ
 
Phiến lá xoan bầu dục
Dây leo, phân nhánh nhiều
Hoa tía sẫm, chấm trắng
Chống ngộ độc rất siêu.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Oa nhi đằng lá nhỏ, Ðầu đài mảnh - Tylophora tenuis, chi Tylophora, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Công dụng: Ở Malaixia, lá dùng để trị ghẻ.

1.412- BÁCH KIM

BÁCH KIM
 
Cây phân nhánh từ gốc
Lá không cuống, phiến thuôn
Hoa bông dài, tím hồng
Thường nhầm cây Cù mạch.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Bách kim - Erytharaea spicata,chi Erytharaea, họ Long đởm - Gentianaceae, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Cây thảo cao 10-30cm, thân thẳng, phân nhánh từ gốc, hoặc bắt đầu từ giữa thân, có các nhánh đứng. Lá không cuống, bầu dục thuôn, dài 1,5-2,5cm, rộng 0,3-1,3cm và có 2 tai tròn ở gốc hầu như tù ở đầu. Hoa hồng không cuống hay gần như không cuống, thành bông kéo dài, thưa, nằm một bên, trên toàn thân hay chỉ ở nửa trên. Quả nang mảnh, hai van; hạt nhiều, rất nhỏ, gần như hình cầu, nhăn nheo.
Hoa tháng 4.
Nơi mọc: Cây của châu Âu, châu Phi. Phổ biến trong các ruộng bỏ hoang ở Ninh Bình.
Công dụng: cây dùng nấu nước uống lợi tiểu. Thường lẫn lộn với thân cây Cù mạch - Dianthus superbus l, có khi cũng gọi là Cù mạch

1.413- CỎ BƯƠM BƯỚM
 
CỎ BƯƠM BƯỚM
 
Cây thảo, thân bốn cạnh
Lá không cuống, phiến xoan
Xim tam phân, thùy tròn
Cây nhuận tràng, lọc máu.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Cỏ bươm bướm, Can chéo - Canscora decussata, chi Canscora, họ Long đởm - Gentianaceae, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Cây thảo hằng năm, cao khoảng 15cm, thân có 4 cạnh cao như cánh. Lá ít, không cuống; lá dưới xoan tròn, lá trên nhỏ như lá bắc; gân chính 3. Xim tam phân; cuống có cánh, dài 1cm; hoa cao 2cm; đài dài 1cm; thuỳ tràng tròn; nhị 4, bầu 1 ô. Quả nang hai van, với 1 hạt.
Nơi mọc: Cây mọc hoang ở vùng núi Tam Ðảo, dọc theo đường đi; cũng gặp ở Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà.
Công dụng: Rễ có những tính chất đắng và bổ của long đởm. Cây nhuận tràng, lọc máu, bổ thần kinh, trấn kinh.