VƯỜN CÂY ĐV II

1.394- CÂY SỮA TRÂU
 

CÂY SỮA TRÂU
 
Lá xoan thon, dày,  mập
Tán hoa hình cầu to
Quả đại, hạt lông tơ
Toàn cây uống lợi sữa.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Cây sữa trâu - Hoya pubens, chi Hoya, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.    
 
Tán hình cầu to, trên cuống dài 10cm, có lá bắc nhỏ kết lợp; cuống hoa 1,5cm, như chỉ, có lông mịn; lá đài không lông; cánh hoa 6mm, không lông ở mặt ngoài, như nhung ở mặt trong. Quả đại dài 11cm. Hạt dẹp dài 3mm; lông mào như tơ, dài 3cm
Nơi mọc: Loài có gặp từ Lạng Sơn, Hà Nam, Ninh Bình đến Lâm Đồng
Công dụng: Nhân dân vùng Bằng Khánh, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn dùng toàn cây làm thuốc uống lợi sữa.

1.395- DÂY LƯỠI LỢN
   
DÂY LƯỠI LỢN
 
Lá mập, phiến đa dạng
Tán cầu trên cuống dài
Hoa trắng, vàng, tâm tím
Lợi sữa, đắp vết thương.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Dây lưỡi lợn, Lan tai cáo - Hoya parasitica, chi Hoya, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Nơi mọc: Loài của Ấn Độ, Mianama, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Ở nước ta, cây mọc ở rừng rải rác từ Hà Tây tới Đồng Nai, thường bám vào vách đá hay cây to.
Công dụng: Dân gian vẫn thường dùng lá làm thuốc lợi sữa. Ở Campuchia, người ta dùng lá giã đắp rịt các vết đứt.

1.396- XIRO NAM
  


XIRO NAM
 
Cây nhỡ, nhánh có gai
Hoa trắng, thơm, ở ngọn
Quả nang xoan, tím đen
Rễ đắng, dùng kiện vị.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Xirô Nam - Carissa cochinchinensis, chi Carissa, phân họ Apocynoideae - Trúc đào, họ Apocynaceae - La bố ma, Bộ Long đởm Gentianales
 
Mô tả: Cây nhỡ cao 4-5m, rất phân nhánh, có gai dài 5-20mm, đối nhau, mảnh, thẳng hay hơi cong. Lá xoan - nhọn và có mũi ở đầu, thành góc hay tròn ở gốc, màu sáng hơn ở mặt dưới, dai, dài 2,5-4cm, rộng 1,5-2,5cm. Hoa trắng, thơm, xếp 3-7 cái thành xim ở ngọn, dài khoảng 3cm. Quả nang xoan, cao 1cm, tím đen; hạt 1.
Hoa tháng 12-5.
Nơi mọc: Ở nước ta, cây mọc ở rừng xa vùng bờ biển Ninh Thuận. Cũng được trồng làm hàng rào, nhất là ở Campuchia, vì cây có nhiều cành nhánh và có nhiều gai.
Công dụng: Rễ có vị đắng, có tác dụng kiện vị.
Chưa rõ công dụng ở nước ta; nó cũng có tác dụng như rễ xây Xirô.
Rễ của loài Carissa spinarum (phân bố ở Trung Quốc và Ấn Độ) được dùng làm thuốc tiêu viêm, giải độc, giảm đau, để trị viêm gan thể hoàng đản, đau dạ dày, phong thấp, mọn nhọt, viêm hạch, viêm kết mạc cấp tính, viêm quanh răng và viêm họng.
Loài Carissa spinarum
     

1.397- ĐỖ TRỌNG DÂY
 
ĐỖ TRỌNG DÂY
 
Lá bầu dục, mọc đối
Sợi nhựa trắng tơ mành
Hoa xim ngù, nhiều, nhỏ
Trị: Phong thấp, ngã thương.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Đỗ trọng dây, Đỗ trọng trắng, Mặc sang hoa nhỏ - Parabarium micranthum, chi Parabarium, phân họ Apocynoideae - Trúc đào, họ Apocynaceae - La bố ma, Bộ Long đởm Gentianales
 
Mô tả: Dây leo cao có nhựa trắng như sữa, vỏ cây chặt hay bẻ ngang ra thấy có sợi nhựa trắng như tơ mành giống cây Đỗ trọng Bắc; cành không lông, đen; lông dài 1-1,5cm, có lỗ bì. Lá mọc đối; phiến lá bầu dục thon, dài 5-8cm, rộng 1,5-3cm, đầu tròn, gốc tù; gân phụ 5-6 cặp, nâu đen đen; cuống dài 1cm, Xim dạng ngù; hoa nhiều, nhỏ, màu trắng phớt phấn hồng. Quả sinh đôi, hình sừng trâu, dài 7-10cm, đường kính 1cm; hạt dài 2cm, có lông tơ màu trắng dài 4cm.
Nơi mọc: Ở nước ta, cây mọc trong rừng rậm ở độ cao 300-800m ở các tỉnh miền Trung tới Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế.
Công dụng: Vị cay, tính bình. Được dùng trị: Phong thấp đau nhức xương; Đòn ngã tổn thương; Trẻ em tê liệt. Dùng ngoài trị gẫy xương kín.

1.398- ĐỖ TRỌNG NAM
 
ĐỖ TRỌNG NAM
 
Nhựa gặp không khí thì khô
Bẻ vỏ ta thấy sợi tơ kéo dài
Hoa trắng, thơm, quả đại hai
Rẽ đôi, nhọn, nhẵn, trắng, dài mào lông.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Đỗ trọng nam, Đỗ trọng dây - Parameria Laevigata, chi Parameria, phân họ Apocynoideae - Trúc đào, họ Apocynaceae - La bố ma, Bộ Long đởm Gentianales
 
Mô tả: Dây leo dài 5-10m, nhựa mủ màu trắng, khi gặp không khí thì khô, do đó nếu bẻ đôi vỏ hay lá ta đều thấy những sợi tơ kiểu như ở vỏ Đỗ trọng. Lá hình bầu dục, thuôn hay hình trái xoan ngược, dài 5-13cm, rộng 2-5cm, có mũi nhọn dài, nhọn hay tù ở chóp, có góc ở gốc, mặt trên sáng bóng, có mép hơi cong về phía dưới, dạng màng, thường mọc đối và có khi mọc vòng 3. Hoa trắng, thơm, xếp thành xim dạng ngù ở ngọn cây. Quả gồm hai quả đại, dài 15-30cm, rẽ đôi, nhọn, nhẵn; mào lông mềm, trắng, dài 2-5cm.
Mùa hoa quả từ tháng 8 đến tháng 4 năm sau.
Nơi mọc: Cây của vùng Ấn Độ - Malaixia, mọc hoang trong rừng thứ sinh và lùm bụi nhiều nơi ở miền Bắc. (Lạng Sơn, Bắc Thái), miền Trung (Nghệ An, Hà Tĩnh đến các tỉnh Tây Nguyên). Có thể thu hái vỏ cây quanh năm, đem về thái nhỏ, sao rồi phơi khô.
Công dụng: Đỗ trọng nam có vị hơi cay, tính bình. Cũng dùng thay Đỗ trọng, chữa phong thấp, đau lưng, mỏi gối, thận hư liệt dương, sưng, tê phù, huyết áp cao.

1.399- DÂY CHÀM


DÂY CHÀM
 
Lá xanh lam, dạng màng
Chùm tán giả, hoa vàng
Quả đại tách, thõng xuống
Leo cây bụi bản làng.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Dây chàm - Marsdenia tinctoria, chi Marsdenia, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
Mô tả: Dây leo to, dài tới 5m, có nhánh có lông. Lá dạng màng, màu xanh lam hay đen lúc khô, thuôn, tròn dạng tim ở gốc, nhọn nhiều hay ít ở đầu, lúc non có lông về sau nhẵn; phiến dài 4,5-11cm, rộng 2-6cm, cuống dài 1-3cm. Hoa vàng, xếp thành chùm những tán giả. Quả đại tách nhau, thõng xuống, hơi phình ở gốc, thon hẹp thành mũi nhọn, dài 4cm, rộng 8mm, phủ lông dài. Hạt có mào lông, dẹp, có cánh, màu đen đen.
Nơi mọc: Cây phân bố rải rác khắp nước ta, chủ yếu trên các bụi cây quanh các làng bản, nhất là ở Ninh Bình. Còn phân bố ở Ấn Độ, Mianma, Thái Lan, Inđônêxia, Trung Quốc.
Công dụng: Người ta có thể dùng chất màu của cây để nhuộm vải và có khi dùng nhuộm tóc thành màu đen. Ở Inđônêxia, lá có khi được dùng để trị bệnh đau dạ dày. Ở Trung Quốc, quả dùng trị đau tâm vị đầy hơi.

1.400- CÙ MAI
       
CÙ MAI
 
Dây leo, rễ dạng sợi
Lá hình giáo, dạng màng
Hoa trắng hồng hay tím
Rễ trị bệnh da vàng.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Cù mai hay Cám - Oxystelma esculenta, chi Oxystelma, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Dây leo mảnh, có rễ dạng sợi ở những mấu phía dưới. Lá dạng màng, hình ngọn giáo hay hình dải - ngọn giáo, thon hẹp hay tròn ở gốc, hơi nhọn mũi; có vài cái lông ở mặt dưới; phiến dài 3,5-8cm, rộng 4-10mm; cuống dài 3-12mm; lá rất dễ rụng. Hoa trắng hay hồng với những rạch tía hay hồng tím, họp thành những xim ở nách lá, có cuống chung và cuống hoa dạng sợi mảnh. Quả đại dạng màng cong, dài 4-7cm, rộng 16mm. Hạt hình trái xoan, phẳng, có mép có răng, dài 3mm, rộng 2,5mm, phía đầu có mào lông.
Nơi mọc: Cây của Đông Dương, Malaixia, phổ biến ở những nơi gần mép nước. Có thể thu hái cây quanh năm.
Công dụng: Quả có thể ăn được. Cây dùng sắc nước làm thuốc súc miệng trị loét aptơ của miệng và trị viêm họng. Rễ dùng tốt đối với bệnh vàng da. Dịch nhựa dùng chữa mụn nhọt lở loét.

1.401- THẠCH LA MA
   
THẠCH LA MA
 
Cây thảo sống lưu niên
Lá mọc đối, phiến hẹp
Hoa nhỏ, trắng, thành xim
Trị viêm gan, phong thấp...
 
BXP
 
Sưu tập
 
Thạch la ma - Pentasacme championii, chi Pentasacme, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
Mô tả: Cây thảo sống lưu niên, mọc thẳng cao 30-80cm, phân cành phần dưới, không lông, to 3-4mm. Lá mọc đối; phiến lá rất hẹp, dài 4-16cm, rộng 0,5-1,5cm, chóp nhọn; gân phụ không rõ. Hoa nhỏ, màu trắng mọc thành xim ít hoa ở nách lá; cuống hoa mảnh, 5 lá đài thấp, 5 cánh hoa dính nhau ở dưới, phần trên rời quấn lại. Quả đại xếp từng đôi; hạt có mào lông trắng.
Ra hoa vào mùa hè.  
Nơi mọc: Loài phân bố ở Nam Trung Quốc và Bắc Việt Nam. Chỉ gặp mọc ở dưới rừng ven suối, trên đất ẩm lầy gần mép đá, thường ở độ cao 900-1000m. Thu hái vào mùa hè và thu, rửa sạch, phơi khô.
Công dụng: Vị đắng, tính mát.  dùng trị viêm gan, đau mắt do phong hỏa, cảm mạo, viêm khí quản, viêm hầu họng, viêm kết mạc, viêm thận, phong thấp tê đau, rắn cắn.

1.402- TRÂM HÙNG ĐẸP

http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/images/hb_203.jpg" style="width: 320px;height: 240px" border="0" alt=""/>
TRÂM HÙNG ĐẸP
 
Dây leo to, nhựa mủ
Lá mọc đối, hình tim
Tràng hoa màu vàng trắng
Thuốc thông sữa, tính hàn. 
 
BXP
 
Sưu tập
 
Trâm hùng đẹp, Ðại hoa đằng - Raphistemma pulchellum, chi Raphistemma, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
Mô tả: Dây leo to, có nhựa mủ, toàn thân không có lông. Lá mọc đối, phiến hình tim đều, dài 8-15cm, rộng 5-11cm, gốc lõm hơi cắt ngang; gân phụ 6-7 cặp; cuống dài 5-9cm. Cụm hoa gồm 4-12 hoa, trên cuống chung dài 10-13cm; cuống hoa dài 3-4cm, tràng hoa màu vàng trắng, cao 3cm; tràng phụ do 5 sợi cao. Quả nang mập, gốc hẹp, dài 15-16cm, đường kính 4cm; hạt dẹp, xoan có lông mào dài tới 4cm.
Hoa tháng 8, quả tháng 12-1.
Nơi mọc: Loài phân bố ở Nam Trung Quốc (Vân Nam, Quảng Tây), Ấn Độ, Xích Kim, Mianma, Thái Lan, Việt Nam. Ở nước ta, chỉ gặp ở tỉnh phía Nam từ Ninh Thuận, Ðồng Nai, tới vùng Bà Hom thành phố Hồ Chí Minh.
Công dụng: Vị đắng, tính hàn. Ở Vân Nam (Trung Quốc), dây dùng trị đòn ngã tổn thương, còn ở Quảng Tây, người ta dùng làm thuốc thông sữa.

1.403- DÂY CÁM



DÂY CÁM
 
Dây leo to, màu trắng
Lá phiến mỏng, hơi dai
Hoa vàng vàng, đốm tía
Hạt độc, diệt hổ thôi!
 
BXP
 
Sưu tập
 
Dây cám - Sarcolobus globosus, chi Sarcolobus, Phân họ Asclepiadoideae - Bông tai hay Thiên lý, Họ Apocynaceae - La bố ma, Trúc đào, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Dây leo to không lông, màu trắng. Lá mỏng, hơi dai, phiến thuôn hay thuôn bầu dục, tròn ở gốc, nhọn mũi, hơi có lông ở mặt trên, ửng vàng ở mặt dưới, dài 5-10cm, rộng 2-5cm, cuống có lông ở mặt trên, dài 10-15mm. Hoa vàng vàng, đốm tía, hình chuông hay hình bánh xe, dài 1cm, xếp thành xim ở nách lá dạng tán hay ngù. Quả đại mập tròn, đường kính 6-8cm, có 2 sóng thấp, chứa nhiều hạt dẹp, dài tới 28mm, rộng 18mm, có cánh rộng 4-5mm, không có mào lông.
Nơi mọc: Thường mọc dựa rạch vùng còn triều đến rừng ngập mặn, gặp nhiều ở miền Nam Việt Nam, hơi hiếm ở bờ biển phía Bắc. Còn phân bố ở Ấn Độ, Inđônêxia, Malaixia.
Công dụng: Ở Ấn Độ, người ta dùng cây, tốt nhất là dùng hạt để diệt các động vật hoang dại như hổ, lợn rừng, có khi dùng diệt cả chó giữ nhà.
Ở Ấn Độ cũng như ở Malaixia, người ta lấy lá giã ra cùng với hạt Trẩu, hạt Lai thành thuốc đắp vào các khớp để trị sốt do thấp khớp và còn dùng trị bệnh sốt đỏ (Đăng gơ).
Ở Thái Lan, lá được nấu kỹ dùng để ăn với cari, người ta cũng dùng quả làm mứt. Để làm mứt, cần hái quả lúc còn xanh, bổ đôi ra, lấy hết hạt, dùng mũi nhọn của dao để chích cho ra hết nhựa, rửa sạch, phơi trong râm trong 8 ngày và đun sôi trong một xirô.