Thơ hán nôm Việt Nam

了 悟 身 心

了 悟 身 心 開 慧 眼
變 化 靈 通 現 實 相
行 住 坐 臥 獨 卓 然
應 現 化 身 不 可 量
雖 然 充 塞 遍 虛 空
歡 來 不 見 如 有 相
世 間 無 物 可 比 況
長 現 靈 光 明 朗 朗
嘗 時 演 說 不 思 議
無 得 一 言 以 為 當

愿 學 禪 師

Liễu ngộ thân tâm

Liễu ngộ thân tâm khai tuệ nhãn,
Biến hoá linh thông hiện thực tướng.
Hành, trụ, toạ, ngoạ độc trác nhiên,
Ứng hiện hoá thân bất khả lượng.
Tuy nhiên sung tắc biến hư không,
Hoan lai bất kiến như hữu tướng.
Thế gian vô vật khả tỷ huống,
Trường hiện linh quang minh lãng lãng.
Thường thời diễn thuyết bất tư nghị,
Vô đắc nhất ngôn dĩ vi đáng.

Nguyện Học thiền sư (?-1174)

Hiểu rõ thân tâm (Người dịch: Đỗ Văn Hỷ)

Hiểu được thân tâm bừng mắt tuệ,
Muôn vàn biến hoá rất linh thông.
Hết mọi hành vi đều đột ngột,
Hoá thân ứng hiện tính sao cùng.
Tuy rằng đầy khắp hư không giới,
Xem ra hình tướng có như không.
Khôn đem mọi vật mà so sánh,
Một ánh linh quang vằng vặc trong.
Đôi khi thuyết pháp bàn khôn được,
Biết mượn lời chi, cho thoả lòng.

- // -

入 俗 戀 青 山

疏 瘦 窮 秋 水
巉 礹 落 照 中
昂 頭 看 不 盡
來 路 又 重 重

法 螺 禪 師

Nhập tục luyến thanh san

Sơ sấu cùng thu thuỷ,
Sàm nham lạc chiếu trung.
Ngang đầu khan bất tận,
Lai lộ hựu trùng trùng.

Pháp Loa thiền sư (1284-1330)

Vào cõi tục tiếc non xanh (Người dịch: Nguyễn Duy)

Nước thu in bóng núi gầy
Đỉnh cao chót vót gió lay ánh tà
Ngước nhìn mây núi bao la
Con đường phía trước bỗng xa nghìn trùng.

- // -

贊 慧 忠 上 士

啞！
純 鋼 打 就
生 鐵 鑄 成
尺 天 寸 地
月 白 風 清
咄！

法 螺 禪 師

Tán Tuệ Trung thượng sĩ

Á!
Thuần cương đả tựu,
Sinh thiết trú thành,
Xích thiên thốn địa,
Nguyệt bạch phong thanh.
Đốt!

Pháp Loa thiền sư (1284-1330)

Ca ngợi Tuệ Trung thượng sĩ (Người dịch: Đỗ Văn Hỷ)

Ôi!
Thép ròng rèn được,
Gang sống đúc thành.
Thước trời tấc đất,
Gió mát trăng thanh.
Ha!

- // -

示 寂

萬 緣 截 斷 一 身 閒
四 十 餘 年 夢 幻 間
珍 重 諸 人 休 借 問
那 邊 風 月 更 還 寬

法 螺 禪 師

Thị tịch

Vạn duyên tiệt đoạn nhất thân nhàn,
Tứ thập dư niên mộng huyễn gian.
Trân trọng chư nhân hưu tá vấn,
Na biên phong nguyệt cánh hoàn khoan.

Pháp Loa thiền sư (1284-1330)

Dặn bảo trước lúc mất (Người dịch: Nguyễn Tấn Hưng)

Dứt đi vạn mối, thân nhàn,
Bốn mươi năm ấy mơ màng sắc không.
Nhắn người chớ hỏi tây đông,
Ðường kia trăng gió mênh mông một trời.

- Năm 1330, Sư lâm bệnh nặng, đệ tử xin bài kệ, Sư viết bài này. Viết xong, Sư ném bút an nhiên viên tịch, thọ 47 tuổi. Nhục thân Sư được đệ tử nhập tháp tại Thanh Mai Sơn.

- // -

靈 山 雜 興

萬 疊 青 山 簇 畫 屏
斜 陽 淡 抹 半 溪 明
翠 蘿 徑 裏 無 人 到
山 鵲 啼 煙 時 一 聲

朱 文 安

Linh Sơn tạp hứng

Vạn điệp thanh san thốc họa bình,
Tà dương đạm mạt bán khê minh.
Thuý la kính lý vô nhân đáo,
Sơn thước đề yên thời nhất thanh.

Chu Văn An ( 1292-1370 )

Vịnh cảnh núi Chí Linh (Người dịch: Nguyễn Tấn Hưng)

Núi non trùng điệp như che,
Tà dương hắt ánh bờ khe sáng ngời.
Ðường quanh cỏ biếc vắng người,
Tiếng chim khách núi đôi hồi kêu mây.

- // -

恭 和 御 制 洞 章

庭 舞 胎 禽 雲 掩 關
露 華 嚥 罷 覺 清 寬
碧 桃 華 下 渾 無 事
時 倩 東 風 掃 石 壇

朱 文 安

Cung hoạ ngự chế động chương

Đình vũ thai cầm vân yểm quan,
Lộ hoa yến bãi giác thanh khoan.
Bích đào hoa hạ hồn vô sự,
Thời thiến đông phong tảo thạch đàn.

Chu Văn An ( 1292-1370 ) hiệu Tiều Ẩn, tên chữ là Linh Triệt, thụy Văn Trinh.

Kính hoạ thơ Vua (Người dịch: Trần Lê Sáng)

Hạc múa ngoài sân, mây cửa lồng,
Sương hoa uống cạn, thảnh thơi lòng.
Dưới hoa đào dạo, hồn thanh thản,
Quét thạch đàn, ta mượn gió đông.

- // -

御 制 天 南 洞 主 題

巨 浸 汪 洋 潮 百 川
亂 山 旗 布 碧 連 天
壯 心 初 感 咸 三 股
信 手 遙 提 巽 二 權
宸 北 摳 機 森 虎 旅
海 東 烽 燧 熄 狼 煙
南 天 萬 古 山 河 在
正 是 修 文 偃 武 年

黎 聖 宗

Ngự chế Thiên Nam động chủ đề

Cự tẩm uông dương triều bách xuyên,
Loạn sơn kỳ bố bích liên thiên.
Tráng tâm sơ cảm hàm tam cổ,
Tín thủ dao đề tốn nhị quyền.
Thần bắc khu cơ sâm hổ lữ,
Hải đông phong toại tức lang yên.
Thiên Nam vạn cổ sơn hà tại,
Chính thị tu văn yển vũ niên.

Lê Thánh Tông ( 1442 – 1497 )

Vua Thiên Nam động chủ đề (Người dịch: Trần Nhuận Minh)

Nhận nước trăm năm sóng cuộn đầy
Núi bày cờ thế, biếc liền mây
Xưa theo người khác luôn bền chí
Giờ đã tung hoành một chớp tay
Đế chủ điệp trùng quân hổ mạnh
Hải Đông đã tắt khói lang bay
Trời Nam muôn thuở non sông vững
Yển vũ tu văn dựng nước này.

Bài thơ này viết bằng chữ Hán trên vách núi Bài Thơ, được viết lúc Nhà vua Lê Thánh Tông 26 tuổi (đã lên ngôi được 8 năm): "Tháng hai, mùa xuân, năm Quang Thuận thứ 9 (1468), ta chỉ huy sáu quân duyệt võ trên sông Bạch Đằng. Hôm ấy gió hoà cảnh đẹp, biển không nổi sóng, ta vượt qua Hoàng Hải, đi tuần An Bang, đóng quân dưới núi Truyền Đăng (tức núi Bài Thơ) nằm ở trung tâm TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, một trong những núi cao nhất vùng biển Cửa Lục.

- // -

題 浴 翆 山

三 折 流 邊 浴 翠 山
孤 高 如 削 玉 峰 寒
尋 來 古 寺 淩 風 上
覽 盡 荒 碑 戴 酩 還
穿 密 躩 疑 天 地 小
登 高 頓 覺 水 雲 寬
山 光 不 改 渾 如 昨
回 首 英 雄 一 夢 間

黎 聖 宗

Đề Dục Thuý sơn

Tam chiết lưu biên Dục Thuý san,
Cô cao như tước, ngọc phong hàn.
Tầm lai cổ tự lăng phong thướng,
Lãm tận hoang bi đới mính hoàn.
Xuyên mật khước nghi thiên địa tiểu,
Đăng cao đốn giác thuỷ vân khoan.
Sơn quang bất cải hồn như tạc,
Hồi thủ anh hùng nhất mộng gian.

Lê Thánh Tông ( 1442 – 1497 )

Đề ở núi Dục Thuý

Dục Thuý bên sông khúc uốn ba,
Núi cao chót vót vẻ nguy nga.
Chùa xưa tìm thấy qua luồng gió,
Bia cũ xem xong dưới bóng tà.
Hang kín ngỡ rằng trời đất hẹp,
Non cao thấy rõ nước mây xa.
Núi sông phong cảnh không thay đổi,
Ngẫm lại anh hùng mộng thoáng qua.

Núi Dục Thuý ở trên bờ sông Đáy, cạnh thị xã Ninh Bình ngày nay, tên gọi dân gian là núi Non Nước. Vua làm bài thơ này vào năm Quang Thuận thứ 8 (1467).

- // -

戊 辰 元 旦

春 風 慣 相 識
復 渡 海 關 來
晴 日 窺 吟 榻
鳴 禽 勸 酒 杯
河 山 新 色 相
君 父 舊 情 懷
今 年 牛 渚 上
曾 否 有 花 開

陳 璧 山

Mậu Thìn nguyên đán

Xuân phong quán tương thức,
Phục độ hải quan lai.
Tình nhật khuy ngâm tháp,
Minh cầm khuyến tửu bôi.
Hà sơn tân sắc tướng,
Quân phụ cựu tình hoài.
Kin niên ngưu chử thượng
Tằng phủ hữu hoa khai ?

Trần Bích San ( 1838 - 1877 )

Mùng một Tết Mậu Thìn 1868 (Người dịch: Nguyễn Tấn Hưng)

Gió xuân quen mặt đón chào,
Lênh đênh vượt biển lại vào tới đây
Hiên thơ nắng sớm gọi ngày
Chim xuân ríu rít mời say chén quỳnh.
Non sông thay sắc đổi hình
Ân vua trĩu nặng tâm tình bâng khuâng.
Năm nay Bến Nghé tươi nhuần
Biết hoa còn nở màu xuân thanh bình ?

- // -