Thơ hán nôm Việt Nam

自嘆其一

生未成名身已衰，
蕭蕭白髮暮風吹。
性成鶴脛何容斷？
命等鴻毛不自知。
天地與人屯骨相，
春秋還汝老鬚眉。
斷蓬一片西風急，
畢竟飄零何處歸？

Tự thán kỳ 1 - Nguyễn Du 阮攸 (1766 - 1820)

Sinh vị thành danh nhân dĩ suy,
Tiêu tiêu bạch phát mộ phong xuy.
Tính thành hạc hĩnh hà dung đoạn?
Mệnh đẳng hồng mao bất tự tri.
Thiên địa dữ nhân truân cốt tướng,
Xuân thu hoàn nhữ lão tu mi.
Đoạn bồng nhất phiến tây phong cấp,
Tất cánh phiêu linh hà xứ quy?

Dịch nghĩa

Chưa làm nên danh vọng gì, mình đã suy yếu,
Mái tóc cũng lốm đốm bạc, phất phơ trước ngọn gió chiều.
Tính ta vẫn không thay đổi, giống như chân chim hạc, có thể cắt ngắn được sao ?
Mệnh ta thì nhẹ tựa lông hồng, mà nào ta có biết!
Trời đất phú cho anh bộ mày râu bạc trắng,
Mùa xuân, mùa thu qua đi lại khiến ta thêm nhiều râu tóc.
Thân nay như ngọn cỏ bồng lìa gốc, trước luồng gió tây thổi mạnh,
Không biết cuối cùng sẽ giạt đến chốn nào ?

Than thân kỳ 1
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Danh phận chưa thành, thân yếu đau,
Bơ phờ tóc bạc gió may chiều.
Tính dài chân hạc đành khôn cắt,
Mệnh nhẹ lông hồng có biết đâu!
Trời đất bắt mang nghèo cốt tướng,
Tháng năm đem lại trắng mày râu.
Gió tây thổi mạnh bồng lìa gốc,
Xiêu bạt rồi đây biết chốn nào ?

Chú thích:

Hạc hĩnh: Ống chân hạc. Sách "Trang Tử", thiên "Biền mẫu" viết: "Phù hĩnh tuy đoản, tục chi tắc ưu, hạc hĩnh tuy trường, đoạn chi tắc bi" 鳧脛雖短，續之則憂，鶴脛雖長，斷之則悲 (Chân le dù ngắn, nối thêm thì nó lo, chân hạc dù dài, chặt bớt thì nó xót). Ý nói không thể làm trái tánh tự nhiên.
Tây phong: Nguyễn Du có nhiều bài thơ nói đến từ này, có lẽ một số trường hợp ám chỉ nhà Tây Sơn (theo Lê Thước, Trương Chính. )

自嘆其二

三十行庚六尺身，
聰明穿鑿損天真。
本無文字能憎命，
何事乾坤錯妒人。
書劍無成生計促，
春秋代序白頭新。
何能落髮歸林去，
臥聽松風響半雲。

Tự thán kỳ 2 - Nguyễn Du 阮攸 (1766 - 1820)

Tam thập hành canh lục xích thân,
Thông minh xuyên tạc tổn thiên chân.
Bản vô năng tự năng tăng mệmh,
Hà sự càn khôn thác đố nhân?
Thư kiếm vô thành sinh kế xúc,
Xuân thu đại tự bạch đầu tân.
Hà năng lạc phát quy lâm khứ,
Ngoạ thính tùng phong hưởng bán vân!

Dịch nghĩa

Tấm thân sáu thước, tuổi đã ba mươi.
Vì thông minh xuyên tạc mà hại đến thiên chân.
Vốn chẳng có văn chương nào ghét số mệnh,
Làm sao trời đất lại ghét lầm người?
Văn võ không thành sinh kế quẫn bách.
Hết xuân lại thu, đầu cứ bạc thêm.
Ước gì có thể gọt tóc vào rừng,
Nằm nghe tiếng thông reo lưng chừng mây!

Than thân kỳ 2
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Tấm thân sáu thước tuổi ba mươi,
Đeo đẳng thông minh để thiệt đời.
Chữ nghĩa vốn không ghen với mệnh
Đất trời sao nỡ ghét lầm ai?
Dở dang thư kiếm lại cùng quẫn,
Lần lữa xuân thu tóc bạc rồi
Những ước cạo đầu vào núi ẩn,
Đàn thông nằm lắng tiếng lưng trời!

- // -

題 道 仕 水 雲 菴 期 一

数 緣 隐 隐 白 雲 洼
疑 是 孤 山 處 仕 家
夕 霁 在 天 風 忽 起
残 霞 照 水 雁 横 沙

黎 聖 宗

Đề đạo sĩ Thủy Vân am kỳ nhất

Sổ duyên ẩn ẩn bạch vân oa,
Nghi thị cô sơn xử sĩ gia.
Tịch tễ tại thiên phong hốt khởi,
Tàn hà chiếu thủy nhạn hoành sa.

Lê Thánh Tông

Dịch nghĩa:

Đề am Thủy Vân của Đạo sỹ bài 1

Mấy gian nhà lấp ló trong thung mây trắng,
Ngỡ là nhà của xử sĩ ở trong núi một mình.
Chiều hôm trời lạnh, gió bỗng nổi lên,
Ráng chiếu chiếu nước, nhạn bay ngang.

- Bản dịch thơ của Phụng Hà:

Trong thung mây trắng ẩn vài gian,
Ngỡ nhà xử sĩ biệt non ngàn.
Trời lạnh chiều hôm chợt gió nổi,
Ráng chiều soi nước, nhạn bay ngang.

- st -

題 道 仕 水 雲 菴 其 二

暉 暉 周 日 竹 侌 凉
三 五 蝉 聲 夏 影 長
一 枕 北 牕 塵 慮 断
荷 花 驚 起 睡 鴛 鴦

黎 聖 宗

Đề đạo sĩ Thủy Vân am kỳ nhị

Huy huy chu nhật trúc âm lương,
Tam ngũ thuyền thanh hạ ảnh trường.
Nhất chẩm bắc song trần lự đoạn,
Hà hoa kinh khởi thụy uyên ương.

Lê Thánh Tông

Dịch nghĩa:

Đề am Thủy Vân của đạo sĩ bài 2

Ngày nắng chang chang, bóng trúc mát
Năm ba tiếng ve, ngày hạ dài
Nằm kế cửa sổ bắc, mối lo đời dứt hết
(Gió động) hoa sen, làm chim uyên ương đang ngủ giật mình.

- Bản dịch thơ của Phụng Hà:

Trúc râm nắng hạ chan hòa
Tiếng ve rộn rã, ngày dài triền miên
Ngủ bên song, trút ưu phiền
Gió lay sen động, chim uyên giật mình.

- st -

次 寶 慶 寺 壁 間 題

荒 草 殘 煙 野 思 多
南 樓 北 館 夕 陽 斜
春 無 主 惜 詩 無 料
愁 絕 東 風 幾 樹 花

玄 光 禪 師

Thứ Bảo Khánh Tự bích gian đề

Hoang thảo tàn yên dã tứ đa,
Nam lâu Bắc quán tịch dương tà.
Xuân vô chủ tích thi vô liệu,
Sầu tuyệt đông phong kỷ thụ hoa.

Huyền Quang thiền sư ( Lý Đạo Tái )

Dịch nghĩa

Họa bài thơ đề trên vách chùa Bảo Khánh

Cỏ hoang khói nhạt, tứ quê chan chứa,
Lầu Nam quán Bắc dưới bóng chiều tà.
Tiếc thay cảnh xuân không có chủ, thơ không có nguồn thơ,
Mấy cây hoa buồn bã trước gió xuân.

Dịch thơ:

Chan chứa màu quê khói nhạt đồng
Lầu Nam quán Bắc ánh dương lồng
Tiếc xuân không chủ, thơ không hứng
Hoa chỉ thêm sầu nhớ gió đông.

( Nguyễn Tấn Hưng )

Khói nhạt đồng hoang quê lắm vẻ,
Lầu Nam quán Bắc, xế vừng hồng.
Thơ không thi liệu, xuân không chủ,
Mấy cội hoa sầu nhớ gió Đông.

(Nguyễn Đổng Chi)

Cỏ dại mây mù tứ nảy ra,
Lầu Nam quán Bắc bóng chiều tà.
Xuân không chủ tiếc thơ không giỏi,
Buồn rứt gió đông mấy khóm hoa.

(Phạm Trọng Điềm)

漁 間

萬 里 清 江 萬 里 天
一 村 桑 柘 一 村 煙
漁 翁 睡 著 無 人 喚
過 午 醒 來 雪 滿 船

倥 路 禪 師

Ngư nhàn

Vạn lý thanh giang, vạn lý thiên,
Nhất thôn tang giá, nhất thôn yên.
Ngư ông thuỵ trước, vô nhân hoán,
Quá ngọ tỉnh lai, tuyết mãn thuyền.

Không Lộ thiền sư

Cái nhàn của ngư ông (Người dịch: Kiều Thu Hoạch)

Trời xanh nước biếc muôn trùng,
Một thôn sương khói, một vùng dâu đay.
Ông chài ngủ tít ai lay,
Quá trưa tỉnh dậy, tuyết bay đầy thuyền.

- // -

言 懷

擇 得 龍 蛇 地 可 居
野 情 終 日 樂 無 餘
有 時 直 上 孤 峰 頂
長 叫 一 聲 寒 太 虛

倥 路 禪 師

Ngôn hoài

Trạch đắc long xà địa khả cư,
Dã tình chung nhật lạc vô dư.
Hữu thời trực thướng cô phong đỉnh,
Trường khiếu nhất thanh hàn thái hư.

Không Lộ thiền sư

Tỏ lòng (Người dịch: Phan Võ)

Kiểu đất long xà chọn được nơi
Tình quê nào chán suốt ngày vui
Có khi đỉnh núi trèo lên thẳng
Một tiếng kêu vang lạnh cả trời.

- // -

午 睡

雨 過 溪 山 淨
楓 林 一 夢 涼
反 光 塵 世 介
開 眼 醉 茫 茫

玄 光 禪 師

Ngọ thụy

Vũ quá khê sơn tịnh,
Phong lâm nhất mộng lương.
Phản quang trần thế giới,
Khai nhãn tuý mang mang.

Huyền Quang thiền sư ( Lý Đạo Tái )

Giấc ngủ trưa (Người dịch: Băng Thanh)

Sau mưa núi lặng khe trong,
Êm đềm một giấc rừng phong lặng tờ.
Ngoảnh nhìn thế giới bụi mờ,
Mở to đôi mắt mà ngờ như say.

- // -

梅 花

欲 向 蒼 蒼 問 所 從
凜 然 孤 峙 雪 山 中
折 來 不 為 遮 青 眼
願 借 春 思 慰 病 翁

玄 光 禪 師

Mai hoa

Dục hướng thương thương vấn sở tùng,
Lẫm nhiên cô trĩ tuyết sơn trung.
Chiết lai bất vị già thanh nhãn,
Nguyện tá xuân tư uỷ bệnh ông.

Huyền Quang thiền sư ( Lý Đạo Tái )

Hoa mai (Người dịch: Trần Tuấn Khải)

Toan tới trời xanh hỏi đến đâu?
Ngọn non trơ trọi tuyết phau phau.
Bẻ về không phải vì che mắt,
Muốn mượn xuân này đỡ lão đau.

- Huyền Quang thiền sư 玄光禪師 (hay Huyền Quang tôn giả, 1254-1334 ) tên thật là Lý Ðạo Tái 李道載 (có sách chép Trần Ðạo Tái, Lý Tái Ðạo). Ông người hương Vạn Tải, châu Nam Sách, lộ Lạng Giang, sinh năm Giáp Dần (1254), mất ngày 23 tháng Giêng năm Giáp Tuất (1334). Theo "Tổ gia thực lục" trong "Tam tổ thực lục" thì từ nhỏ ông đã có khiếu văn chương, năm hai mươi tuổi đỗ khoa thi hương và năm sau lại đỗ đầu khoa thi hội ( Tiến sỹ ). Được bổ dụng vào Viện nội hàn, từng tiếp sứ Bắc, rất nổi tiếng về thơ văn. Nhưng không bao lâu ông một mực xin từ chức đi tu. Được người đứng đầu dòng Thiền Trúc lâm lúc bấy giờ là Trần Nhân Tông rất quý mến, giao cho Pháp Loa hướng dẫn. Về sau ông trở thành vị tổ thứ ba của dòng thiền này.

- // -

告 疾 示 眾

春 去 百 花 落
春 到 百 花 開
事 逐 眼 前 過
老 從 頭 上 來
莫 謂 春 殘 花 落 盡
庭 前 昨 夜 一 枝 梅

作者: 滿 覺 禪 師

Phiên âm

Cáo tật thị chúng

Xuân khứ bách hoa lạc,
Xuân đáo bách hoa khai.
Sự trục nhãn tiền quá,
Lão tòng đầu thượng lai.
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

Tác giả : Mãn Giác Thiền Sư

Dịch thơ: Ngô Tất Tố

Xuân ruổi trăm hoa rụng
Xuân tới, trăm hoa cười
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu già đến rồi
Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua, sân trước một nhành mai.

-//-