Khánh Minh: Mắc nghẹn vì “Trăng Nghẹn”

Trăng Nghẹn

Mẹ sinh tôi vào một đêm rằm mưa gió ngày xưa,
Lúc chào đời đã lỡ hẹn cùng vầng trăng viên mãn.
Vùng tản cư hồi nầy ruộng hoang nhà trống,
Rước được bà mụ vườn, ngoại cực trần thân.

Tôi lớn trong quê mùa như cây tạp vườn hoang,
Bảy tuổi biết leo lưng trâu, không từng ngồi xe đạp.
Không biết lời bải buôi để mua lòng người khác,
Nên thua thiệt cả đời vì không thể dối lừa ai.

Ngơ ngác buổi ra thành, trước cuộc sống đua chen,
Mười năm sau chưa gội rửa cho mình thành dân chợ.
Lớp phèn hết bám chân, nhưng chất chân quê vẫn còn đó,
Tôi tranh thủ những tháng hè, thích về lại thăm quê.

Bè bạn theo đuôi trâu một thời, mơ ước nhìn tôi,
Tưởng tôi thoát kiếp ngài, nhởn nhơ hóa bướm.
Tôi nhìn vẻ hồn nhiên của đám bạn xưa thèm quá,
Cộng một chút phù hoa đâu thêm lớn tâm hồn.

Mỗi lần về quê bè bạn cũ lại vắng hơn,
Gái mười bảy đã lấy chồng, trai hai mươi đòi vợ.
Cô bạn xưa nách con ngang nhà mua chịu rượu,
Ðôi mắt ướt một thời bẽn lẽn ngó bàn chân.

Xóm bên sông nhiều cô gái rời quê,
Về thăm nhà xênh xang lụa là hàng hiệu.
Vài căn nhà xây, đổi đời nhờ những đồng tiền báo hiếu,
Khởi sắc một vùng quê sao nghe có chút bùi ngùi.

Ðồng bằng quê hương tôi nhiều cái nhất ngậm ngùi:
Sản lượng lúa nhiều, vùng cá ba sa lớn nhất,
Ðầu tư văn hóa thấp và khó nghèo cũng nhất,
Và cũng dẫn đầu, những cô gái lấy chồng xa.

Chập tối buồn ra nhìn bến nước cô đơn,
Vầng trăng vừa lên đã bị mây mưa vần vũ.
Tôi chợt nhớ lần lỗi hẹn đầu đời, trăng cũ,
Vầng trăng nghẹn hoài, chưa tỏa sáng một vùng quê.

Hoài Tường Phong

KIM SA: TRĂNG NGHẸN HAY CÁI TÔI NHÀ THƠ BỊ
NGHẸN?

BGK Cuộc thi thơ ĐBSCL lần thứ tư, năm 2009 đã chấm điểm cao nhất cho
bài Trăng nghẹn của Hoài Tường Phong. Nhưng sau khi xem xét nội dung tư tưởng
bài thơ, đối chiếu với yêu cầu chủ đề , nội dung cuộc thi, BTC đã loại bài thơ
trên ra khỏi giải. Trước đó, kết quả chưa chính thức của cuộc thi đã bị lộ ra
(?!) Có nhiều ý kiến khen chê, ủng hộ, phê phán bài thơ và BTC. Đọc bài thơ và
những ý kiến nhận xét, tôi xin được có vài ý kiến.

Theo tôi, Trăng nghẹn chỉ là một bài thơ bình thường. Nếu không có sự cố
trên, có lẽ chẳng ai quan tâm đến nó như vậy. Bài thơ chỉ là tiếng lòng áo não
của một hồn thơ bi quan, bất đắc chi; một cái nhìn chủ quan, sai sự thực đối với
hiện thực ĐBSCL.

Là một người mới sinh ra đã "lỡ
hẹn cùng vầng trăng viên mãn", chuyển ra thành từ một miền quê xơ xác,
những tưởng kiếp "ngài" đã lột xác thành “bướm” nhưng chẳng đạt được
mộng ước, lại trở về quê với số kiếp của "ngài" nên tác giả tỏ ra bi
quan, có cái nhìn tiêu cực đối với quê hương.

Chủ quan: Nhìn "cô bạn xưa"
nách con đi mua rượu, tác giả "biết" ngay là cô ta đi "mua chịu rượu". Thiếu thông
tin về sự đầu tư cho văn hoá, xã hội ở các vùng miền, tác giả lại nói rằng đầu
tư cho văn hoá ở ĐBSCL là "thấp
nhất"; rằng ĐBSCL là vùng đất "nghèo
nhất" nước!

Đọc bài thơ này, hẳn nhân dân nhiều vùng trong nước, nhất là nhân dân miền
núi Tây Bắc, Tây Nguyên chắc được an ủi rất nhiều, vì thấy mình còn..."có
lý" hơn bà con ở vựa lúa, vựa cá tôm lớn nhất của cả nước. Và những triệu
phú chân đất miệt vườn ĐBSCL chắc không khỏi không bực mình khi họ đọc thấy có
bài thơ cho rằng "vài căn nhà
xây" được của người dân ở đây là nhờ "những đồng
tiền báo hiếu” của những “cô gái lấy chồng
xa" tạo nên. Biết bao ngôi nhà tường, nhà lầu khang trang do những
người nông dân sản xuất giỏi xây được, sao tác giả không nói tới?

Do chủ quan nên tác giả không nhìn thấy sự phát triển của quê hương,
nhất là sau những năm đổi mới, đời sống của nhân ĐBSCL đã thay đổi nhanh chóng.
Điện, đường, trường, trạm, trại...ở ĐBSCL giờ đã phát triển hơn những năm trước
giải phóng rất nhiều. Ngồi ở xã, người dân có thể điện thoại thăm hỏi người
thân đang ở trời Tây; nông dân có thể lên mạng internet để nắm bắt giá cả thị
trường, học hỏi kỹ thuật canh tác mới. Tối đến, chỉ cần nhấn nút một cái là có
điện, có TV xem mọi thứ trên đời. Rất nhiều xã ở Cần Thơ, có đến 80-90% hộ dân
có phương tiện nghe nhìn và có xe gắn máy.

Những thành tựu về kinh tế, văn hoá, xã hội của ĐBSCL hơn 35 năm qua, nếu
khách quan một chút, ta có thể nhìn thấy ở mọi nơi. Tiếc thay,"Ai cũng
biết, chỉ có một người không biết". Vô tình, bài thơ đã gián tiếp phủ định
những thành quả mà Đảng, Nhà nước và nhân dân ĐBSCL đã khổ công xây dựng hằng
chục năm qua. Thế mà, vẫn có người, thậm chí là cán bộ công chức còn khen rằng
"bài thơ nói đúng!". Nói như vậy, chẳng khác nào họ - những người có ít
nhiều công sức góp phần xây dựng quê hương ĐSCL này ngày càng trở nên giàu đẹp
hơn - đã tự phủ định mình.

Tư duy lạc điệu: Có lẽ do thất bại trên đường mưu sinh nên tác giả có cái nhìn đời rất ư
là tiêu cực, khi viết:

"Không biết bải buôi
để mua lòng người khác

Nên thua thiệt cả đời vì
không thể dối lừa ai"

Dưới con mắt của tác giả, xã hội không có người đàng hoàng, chân chính.
Phàm hễ ai muốn thành đạt, không để bị thua thiệt thì phải biết "bải buôi”, “dối lừa”, “mua lòng người
khác". Vậy, tất cả những người thành đạt trên đời đều do bải buôi, dối
lừa, mua lòng người khác cả hay sao? Phải do tài năng, đức độ của mình chứ! Ít
nhất cũng là như vậy. Biết rằng, tác giả đang nói về sự lận đận của mình trên
đường đời, nhưng đó là lối tư duy lạc điệu, sai trái. “Chân lý” ấy của tác giả
mà đem phổ biến ra, có thể sẽ làm hư hỏng cả một lớp người.

Lạ nhất là khi nói về những “cái
nhất ngậm ngùi” của quê hương. Những mặt tích cực của ĐBSCL cũng đwợc tác
giả liệt kê vào phần tiêu cực.

“Đồng bằng quê hương tôi nhiều cái nhất ngậm ngùi:

Sản lượng lúa nhiều, vùngn cá ba sa lớn nhất”

Sản lượng lúa nhiều, vùng cá ba sa lớn nhất sao lại làm cho tác giả ngậm
ngùi nhỉ?

Phi hiện thực: Dẫu biết rằng, đời sống của một bộ phận nhân dân ĐBSCL còn nghèo khó,
một số ít cô gái "lấy chồng xa"
đã góp phần làm thay đổi cuộc sống một số gia đình; dù đầu tư cho văn hoá ở DDBSCL
chưa đáp ứng được yêu cầu của quá trình phát triển...nhưng không vì thế mà tả
ĐBSCL quá u ám, không có sự phát triển. Lấy cái cục bộ úp chụp cho cái toàn bộ,
biến cái riêng thành cái chung, nhìn vầng trăng tác giả chỉ thấy nó "nghẹn hoài, chưa toả sáng một vùng
quê" là một phương pháp tư duy
thiếu biện chứng, chỉ nhìn sự vật trong trạng thái đứng yên, không lối thoát.

Về mặt nghệ thuật: Trăng nghẹn chỉ là bài thơ bình thường. Ngôn từ thơ
thiếu chất văn chương. Một số câu diễn đạt còn “vụng vê” (Chim Trắng), giống như ngôn ngữ nói.
Biện pháp tu từ không đặc sắc.

Dù bài thơ có cảm xúc khá dồi dào; mạch cảm xúc trào dâng của tác giả
được diễn đạt bởi một thứ ngôn ngữ mộc mạc, dân dả, nói lên được tình ý tác giả
muốn gửi gắm. Song, như thế cũng không làm bài thơ trở thành bài hay nhất được.
Bởi nội dung bài thơ chẳng có giá trị tư tưởng gì; nó chẳng có ý nghĩa gì cho
nhân sinh. Có chăng, nó chỉ có ý nghĩa đối với riêng tác giả, những người giống
như tác giả và những người có ý đồ riêng.

BTC rút lại gỉải là đúng: Mỗi cuôc thi thơ đều có quy chế của nó. Cuộc thi
thơ ĐBSCL cũng vậy. Theo Kế hoạch của BTC, cuộc thi thơ ĐBSCL lần thứ tư, 2009,
bài thơ dự thi phải đáp ứng được yêu cầu nội dung, chủ đề của cuộc thi. Theo đó,
bài thơ đạt giải phải là bài ca ngợi sự phát triển, đổi mới của đồng bằng. Như
vậy, Trăng nghẹn là một bài thơ lạc đề. Giả định đó là bài thơ hay cũng không thể
trao giải được, vì nó không gắn với chủ đề của cuộc thi. Huống chi, bài thơ
không có tính tư tưởng tốt, nghệ thuật không cao, sao có thể trao giải được?

Có người đề nghị tác giả sửa câu cuối bài thơ ở chỗ "chưa toả sáng" thành "sẽ
toả sáng" một vùng quê" để mà trao giải! Thật là khiên cưỡng. Bài
thơ đang tả con trâu, đâu thể sửa cái đuôi trâu cho giống cái đuôi bò thì con
trâu "sẽ hoá bò" được! Nội dung tổng thể của bài thơ là ảm đạm, tắt
tị. Sự ảm đạm này nhất quán trong toàn bài thơ. Đâu dễ sửa một hai chữ là nó sẽ
trở nên lạc quan được. Mà không ai có thể bắt tác giả phải biến nỗi buồn của
mình thành niềm vui. Không ai có quyền ngăn cản tác giả phê phán những điều
chưa tốt của quê hương mình. Vấn đề là phải nói cho đúng. Chỉ phản ánh chân
thực, khách quan hiện thực của cuộc sống, tác phẩm văn học mới có giá trị.

Nên đưa Trăng nghẹn ra khỏi giải thơ ĐBSCL lần này. Chấm giải cho nó,
cho thấy trình độ làm thơ của người đồng bằng sao yếu quá!
Tóm lại, Trăng nghẹn là
tiếng thơ chủ quan, lạc điệu của tác giả, phản ánh không đúng hiện thực về
ĐBSCL, không có giá trị tư tưởng, nghệ thuật tốt. Đó chỉ là vầng trăng nghẹn
của cái tôi trữ tình của bản thân tác giả. Không nên đem treo nó trên bầu trời
ĐBSCL vốn đang đổi mới và phát triển từng ngày.

Đọc 'Trăng nghẹn', nhớ 'Lời mẹ dặn'

Trùng Dương

Những câu thơ thật đơn sơ, mộc mạc, như hương đồng gió nội của đồng bằng sông Cửu Long, song thấm, chậm nhưng chắc, như chất acid:

Mẹ sinh tôi vào một đêm rằm mưa gió ngày xưa,
Lúc chào đời đã lỡ hẹn cùng vầng trăng viên mãn.
Vùng tản cư hồi nầy ruộng hoang nhà trống,
Rước được bà mụ vườn, ngoại cực trần thân.
Tôi lớn trong quê mùa như cây tạp vườn hoang,
Bảy tuổi biết leo lưng trâu, không từng ngồi xe đạp.
Không biết lời bải buôi để mua lòng người khác,
Nên thua thiệt cả đời vì không thể dối lừa ai.
Ngơ ngác buổi ra thành, trước cuộc sống đua chen,
Mười năm sau chưa gội rửa cho mình thành dân chợ.
Lớp phèn hết bám chân, nhưng chất chân quê vẫn còn đó,
Tôi tranh thủ những tháng hè, thích về lại thăm quê.
Bè bạn theo đuôi trâu một thời, mơ ước nhìn tôi,
Tưởng tôi thoát kiếp ngài, nhởn nhơ hóa bướm.
Tôi nhìn vẻ hồn nhiên của đám bạn xưa thèm quá,
Cộng một chút phù hoa đâu thêm lớn tâm hồn.
Mỗi lần về quê bè bạn cũ lại vắng hơn,
Gái mười bảy đã lấy chồng, trai hai mươi đòi vợ.
Cô bạn xưa nách con ngang nhà mua chịu rượu,
Đôi mắt ướt một thời bẽn lẽn ngó bàn chân.
Xóm bên sông nhiều cô gái rời quê,
Về thăm nhà xênh xang lụa là hàng hiệu.
Vài căn nhà xây, đổi đời nhờ những đồng tiền báo hiếu,
Khởi sắc một vùng quê sao nghe có chút bùi ngùi.
Đồng bằng quê hương tôi nhiều cái nhất ngậm ngùi:
Sản lượng lúa nhiều, vùng cá ba sa lớn nhất,
Đầu tư văn hóa thấp và khó nghèo cũng nhất,
Và cũng dẫn đầu, những cô gái lấy chồng xa.
Chập tối buồn ra nhìn bến nước cô đơn,
Vầng trăng vừa lên đã bị mây mưa vần vũ.
Tôi chợt nhớ lần lỗi hẹn đầu đời, trăng cũ,
Vầng trăng nghẹn hoài, chưa tỏa sáng một vùng quê.

Bên trên là bài thơ "Trăng Nghẹn" của Hoài Tường Phong đã được Liên Chi Hội Nhà Văn Đồng Bằng Sông Cửu Long chọn trao giải nhất cuộc thi thơ của liên hội vào năm ngoái (2009). Tuy nhiên, theo ông Võ Đăc Danh Miền Tây, trong bài Blog trên Web ngày 3 tháng 3 vừa qua, thì "một sự cố lạ lùng chưa từng có đã xảy ra”.

Ông Danh kể tiếp: “Nhà thơ Phạm Sĩ Sáu, trưởng Ban Giám khảo cho hay, một số cơ quan 'có thẩm quyền' ở thành phố Cần Thơ (thực chất là không có thẩm quyền) đã yêu cầu Ban Giám khảo chọn lại bài khác để trao giải Nhất, vì bài nầy u ám quá. 'Trăng thì phải sáng, thậm chí rất trong sáng chớ không thể nào nghẹn được'. Ban Giám khảo đã quyết định không chấm lại, cuối cùng họ quay sang tác giả. Nhà thơ Hoài Tường Phong cho biết, mấy ngày nay chủ tịch Hội Văn nghệ Cần Thơ yêu cầu ông làm đơn từ chối giải thưởng với lý do 'tôi không có gởi dự thi'. Ông khẳng định rằng 'tôi đã gởi dự thi', sau đó vị chủ tịch Hội Văn nghệ lại yêu cầu ông làm đơn xin từ chối giải thưởng với lý do ‘thơ tôi có nhiều câu chữ không phù hợp với tiêu chí cuộc thi'. Ông Phong nói: 'Đó là việc thẩm định của Ban Giám khảo'."

Viết đến đây, ông Danh (như thể giơ cả hai tay lên trời vì tình trạng đã hết thuốc chữa, ngoài sức tưởng tượng) hạ bút: "Xin miễn bình luận về sự kiện nầy", và ông Danh mời độc giả đọc bài thơ "Trăng nghẹn" mà ông đã post nguyên văn, tại http://dacdanhmientay.multiply.com/journal/item/177/177 3/7/2010. Ông Danh nói thêm là ông kể lại câu chuyện “hậu trường” trên trên cái Blog của ông giùm ông Phong vì nhà thơ không dùng e-mail.

Khi viết tới đây, tôi đã cẩn thận, thêm một lần nữa, vào trang Web của Liên Chi Hội Đồng Bằng Sông Cửu Long: vẫn thấy bài thơ được dán trên đó, tại http://www.vannghesongcuulong.org.vn/. Như thể không hề có cái chuyện "hậu trường" nọ. (Biết tính chất ảo, nay có mai biến, của thế giới Web, nên tôi đã lưu giữ một bản PDF của trang Web có bài thơ "Trăng Nghẹn", cũng như bài Blog của ông Danh, vì biết chúng có thể biến mất khỏi Web bất cứ lúc nào).

Tôi đọc lại bài thơ “Trăng nghẹn” rất chân chất đó, lồng trong cái chuyện hậu trường nọ, và không khỏi liên tưởng tới nhà thơ Phùng Quán qua bài "Lời mẹ dặn", xuất bản trên Nhân Văn Giai Phẩm ở Hà Nội vào năm 1957, với những câu thơ đã trở thành phương châm cho giới cầm bút, "Tôi muốn làm nhà văn chân thật / Đường mật công danh không làm ngọt được lưỡi tôi / Sét nổ trên đầu không xô tôi ngã / Bút giấy tôi ai cướp giật đi / Tôi sẽ dùng dao viết văn trên đá." (Bài thơ cũng đã được Hoàng Thanh Tâm phổ nhạc, có thể nghe ca sĩ Diễm Chi hát, tại http://www.nhaccuatui.com/nghe?M=5DRpBgapqn)

Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, và chúng ta bước vào thế kỷ 21 đã cả 10 năm nay rồi, đã và đang sống trong thời đại Internet mà chỉ trong tích tắc đã nhận được tin tức với đầy đủ hình ảnh từ bên kia quả địa cầu. Và với kỹ thuật Webcam và những dịch vụ như Skype, chúng ta còn được nhìn thấy nhau nữa, với đầy đủ mặt mũi tay chân và động tác. Vậy mà ở Việt Nam, xứ vẫn tự hào là có tới 4000 năm văn hiến ấy, người ta vẫn áp dụng trò áp chế nhau của thời Nhân Văn Giai Phẩm. Một bạn văn hồi âm e-mail của tôi, đã viết: "Thật không thể tưởng tượng được... Đã qua thế kỷ 21 rồi mà sự độc tài còn ngự trị nặng nề ở VN."

Hồi ấy, 54 năm về trước, Phùng Quán và các bạn văn của ông đã phải trả giá cho lòng yêu chuộng sự thật bằng cả một đời bị treo bút, vùi dập, tù đầy. Chế độ cộng sản Việt Nam mang nợ rất lớn đối với tổ tiên và dân tộc Việt, không chỉ là món nợ vì đã vùi dập bao thế hệ văn nghệ sĩ bằng chính sách kiểm soát điên cuồng, đòi trăm hoa phải nở ra cùng một thứ cúc vạn thọ mùi rất hắc như ở Miền Bắc, mà còn cái tội thiêu hủy cả một nền văn học 20 năm muôn hồng nghìn tía của Miền Nam qua phong trào đốt sách năm 1975 khi họ chiếm được Miền Nam, và đầy ải những văn nghệ sĩ Miền Nam không may bị kẹt lại, hoặc ngây thơ tình nguyện ở lại vì nghĩ cộng sản thì cũng là người Việt với nhau cả. Đấy là tôi mới chỉ nói về phương diện văn học thôi, chưa nói tới phạm vi xã hội, giáo dục, môi sinh này khác, và đặc biệt là chuyện nhượng đảo, đất cho ngoại bang đang diễn ra.

Viết tới đây tôi không khỏi không nhớ tới một người cầm bút trẻ ở quê nhà, sinh ra sau khi Miền Nam đã tan hàng và lớn lên trong lòng chế độ cộng sản. Cậu ta viết cho tôi là cậu ta chỉ thích đọc văn học Miền Nam thôi. Hỏi tại sao, câu ta viết, vỏn vẹn: "Vì ở đó có sự thật." Câu nói đã xúc động tôi mạnh mẽ, không chỉ vì tôi đã có cái diễm phúc là một thành viên của nền văn học đã bị bức tử -- song vẫn sống đó, như "Lời mẹ dặn" của Phùng Quán vẫn sống trong tất cả chúng ta, những người yêu và tin vào sự thật --, mà còn vì còn có những người như cậu ta.

Việc ban giám khảo của cuộc thi thơ vùng đồng bằng sông Cửu Long từ chối không chịu chấm lại để chọn bài khác và loại bỏ bài thơ "Trăng Nghẹn"; việc tác giả bài thơ không chịu “từ chối giải thưởng” vì “đã không gửi bài thơ đi tranh giải” (chắc chắn không phải vì danh giá gì của giải thưởng, mà vì nếu làm như thế là nói dối, không phù hợp với bản chất của người đồng bằng sông Cửu); và việc trang Web của Liên Hội Nhà Văn Đồng Bằng Sông Cửu Long vẫn tiếp tục trưng bài thơ đó trên Internet khi tôi đang viết những giòng này, tất cả cho thấy dù văn nghệ có vẫn bị chỉ huy, người làm văn nghệ có vẫn bị hoạnh hoẹ bởi những người còn sống trong ảo tưởng, hoàn cảnh và nhân sự của Miền Nam nói riêng, và Việt Nam nói chung, ở đầu thế kỷ 21 đã không còn là thời của hơn nửa thế kỷ trước tại Miền Bắc nữa.

(Nguồn: VOA)

(TD, 03/2010)