Cô Hàng Nước và Cô Hàng Cà Phê

Tổng số bài gửi : 7103 Registration date : 01/04/2011

Hai “cô hàng” đầu tiên của làng Tân nhạc Việt Nam

Nhạc Sĩ Nguyễn Văn Thương

Dưới ảnh hưởng của cơn bão “mưa Âu gió Á”, bên cạnh sự tồn tại ngàn năm rủ bóng của giá trị cũ thì đầu thế kỷ 20, “những cái Tôi” bắt đầu chộn rộn, đảo lộn. Các giai tầng mới ra đời, những hệ lụy văn hóa trộn lẫn. Khi Nguyễn Bính viết “Chân quê” thì cô gái mặc yếm lụa sồi, cái khăn mỏ quạ, cái quần nái đen ngày xa xưa ấy đã ít nhiều phấn hương thị thành, trở về soi bóng và khuấy động vẻ tĩnh lặng của giếng làng Khổng giáo. Và trong cuộc chuyển giao lịch sử ấy, tôi muốn kể lại chân dung hai “cô hàng” đầu tiên của làng Tân nhạc Việt Nam, một quen thuộc, một lạ lẫm của cái buổi ban đầu lưu luyến ấy, đó là “Cô hàng nước” của nhạc sĩ Vũ Huyến và “Cô hàng cà phê” của nhạc sĩ Canh Thân. Vũ Huyến là con trai của Vũ Huân, hai cha con đều là những kịch sĩ có tiếng của đất Bắc thời đó. Theo nhiều người kể lại, Vũ Huyến rất sáng sân khấu, da trắng, mặt mũi thanh tú, dấp dáng thư sinh và đóng kịch rất có duyên.. Ngoài kịch sĩ, ông được biết đến với vai trò là một nhạc sỹ với khá nhiều ca khúc như “Lời cầu nguyện”, “Mây vẫn còn bay”, “Một mai ly biệt”, “Vào mộng”, “Trao nhau lời cuối”… nhưng nổi tiếng nhất là “Cô hàng nước” (1952), với bút hiệu là Vũ Minh. Đây là tên ghép của ông với người vợ đầu tiên tên Minh Hoan. Sau này, ông tái hôn với nghệ sỹ Linh Sơn nhưng cuộc hôn nhân không bền. Vũ Huyến mất năm 1995.

Nhạc sĩ Vũ Huyến

Khi nhắc “Cô hàng nước”, nhiều người thường nhớ tới Sĩ Phú bởi tông giọng nhẹ, nhung mềm, gần như thủ thỉ mà cũng hết sức hào hoa, lôi cuốn nhưng tôi vẫn thích chính Vũ Huyến thể hiện ca khúc này hơn.

Lần đầu tiên nghe, có cảm giác như ông đang khề khà kể chuyện tình bằng hơi men, cứ gà gật, lắc lư theo dòng hoài niệm, mỗi câu phát ra tựa như động tác ngửa cổ dốc một ngụm rượu cay vào lòng; thậm chí, ngay cả đoạn “Tình tính tang, tang tính tình…” có vẻ rộn ràng, tươi vui thì vẫn là cái lắc lư của hơi men, của lòng người đang chao đảo nhung nhớ. Thỉnh thoảng, người hát ngồi đờ đẫn, ngây dại, vừa khít các đoạn lặng im lìm của ca khúc. Những lúc như thế, hơi phát ra từ giọng ông như đang bay theo hơi rượu phảng phất cay cay, nồng nồng như buồn buồn, nhớ nhớ.

Trên nền nhạc lắc lư đủ mọi cung bậc, chân dung cô hàng xuất hiện:

“Tôi kể rằng đầu làng Ngũ Xá có nàng
Một nàng bán nước chè xanh
Người đâu trông mà duyên dáng
Và cô em chừng đôi tám…

Miệng cô như là hoa
Đóa hoa thật tươi, trông càng say đắm.
Mắt cô đưa tình khiến bao chàng trai ngất ngây vì cô mỗi khi qua hàng…”

“Cô hàng” đầu tiên của làng Tân nhạc làm nghề bán nước chè xanh ở đầu làng Ngũ Xá, tuổi chừng mười tám đôi mươi. Dưới đôi mắt của kẻ si tình, cô hàng nước vô danh bình dị hiện lên đầy duyên dáng, tình tứ, vốn là những nét đẹp đặc trưng của các cô gái Bắc xưa. Cô có đôi mắt nhung huyền, má lúm đồng tiền và “xinh quá xinh là xinh”. Cũng như bao chàng trai ghé qua hàng cô, chàng trai trong bài hát cũng đem lòng si mê. Nhưng chàng si mê trong nín thinh, si mê từ xa, lằng lặng mà ngắm nghía, nhớ nhung. Bởi yêu đơn phương nên chàng cũng tưởng tượng ra viễn cảnh “khắp xóm làng cùng ra xem a, người ta cầu chúc chú rễ mới cùng cô dâu sống đến bạc đầu”. Ở đây, giọng điệu bài hát xôn xao lạ kỳ. Nhưng mà khi chàng về “thì em đã rời nơi ấy, để cho quán hàng lạnh lẽo”. Giọng chuyển sang màu buồn bã, nuối tiếc. Chàng trai chỉ còn ngậm ngùi lời tỏ tình muộn màng “Ơi hỡi nàng ơi, biết cho lòng anh, đã bao năm trước, anh đã yêu nàng”. Chẳng biết cô hàng nước về nơi nào, trời có xanh trong mắt em cười? Cô có biết ở làng mình năm xưa, có anh chàng đã từng bộc bạch “Tôi còn có mỗi cây đàn, tôi đem bán nốt tôi theo cô hàng chè xanh” hay không. Chỉ biết người ở lại, nghiêng ngóng mãi một đời không thôi.

(Nguồn: nhacxua.vn)

Tổng số bài gửi : 7103 Registration date : 01/04/2011

Hai “cô hàng” đầu tiên của làng Tân nhạc Việt Nam

Nhạc Sĩ Nguyễn Văn Thương

Như đã nói, cơn bão “mưa Âu gió Á” và văn hóa phương Tây dần dần xâm nhập vào Việt Nam bắt đầu lối sinh hoạt thành thị mới với nhiều tiện nghi theo văn minh Tây phương. Họ ở nhà lầu, dùng quạt điện, đi nghe hòa nhạc; chối bỏ áo dài khăn đóng, đi xe tay và uống trà mà thay vào đó là Âu phục, đi xe đạp và uống cà phê.

Nguyễn Trương Quý, tác giả của nhiều tập tản văn về Hà Nội, trong một bài viết của mình từng kể lại cà phê vốn là thức uống dễ thấy ở Sài Gòn, nhưng sự có mặt của nó trong đời sống Hà Nội nói riêng và miền Bắc nói chung chỉ nổi lên khi đường sắt Đông Dương khánh thành năm 1936, đi mất 40 giờ, nhanh hơn so với đường tàu biển đi cả tháng trời; khi ấy cà phê mới có được giá rẻ hơn và bán rộng rãi hơn.

Cùng với sự tăng lên không ngừng của bộ phận công chức và trung lưu thành thị, không gian văn hóa cà phê dần trở thành một ý niệm quen thuộc; tuy nhiên nó vẫn còn mới mẻ, lạ lẫm với văn hóa làng xã tại các thôn quê. Từ “cô hàng nước” của Vũ Minh tới cô hàng cà phê của Canh Thân là cả một sự chuyển dịch văn hóa không ngừng mà ở đó mỗi đại diện được xem như một di chỉ văn hóa.

Cái tên Canh Thân cho ta thấy cách đặt tên rất Việt Nam (tên theo can chi), song buổi giao thời nhập nhằng đã làm nên một Canh Thân rất Tây. Ông là tác giả của các bản nhạc vui tươi, hài hước, nhộn nhịp như “Đi với tôi đến chốn trời xa”, “Túi đàn”, “Khúc ca mùa hè”… “Cô hàng cà phê” là ca khúc nổi tiếng nhất của ông. Mặc dù sáng tác không nhiều nhưng cái tên Canh Thân vẫn được nhiều người yêu mến và nhớ đến. Ông là thành viên của nhóm Đồng Vọng cùng với Hoàng Quý, Phạm Ngữ, Tô Vũ, Văn Cao (thành lập năm 1953), theo xu hướng nhạc hùng có nội dung ca ngợi đất nước, ca ngợi truyền thống anh hùng của dân tộc.

Nhạc sĩ Canh Thân

Theo nhiều người kể lại, “cô hàng” trong ca khúc là một người đẹp vừa qua một mối tình buồn, ngồi giữ két cho gia đình mở quán cà phê ở vùng chợ Đại (Cống Thần – Ninh Bình) thuộc vùng tản cư chiến khu III, khi cà phê đã trở thành một thứ đồ uống phổ biến giữa một không gian có phần tạm bợ của thời chiến. “Cô hàng” làm cho “lắm anh điên cuồng” ấy chính là nữ ca sỹ Thái Hằng (sau này là vợ của nhạc sỹ Phạm Duy).

“Ở chợ Dầu có hàng cà phê,
Có một cô nàng be bé xinh xinh.
Cô hay cười hồn xuân phơi phới,
Cứ xem dáng người mới chừng đôi mươi”

Cô hàng cà phê Thái Hằng

Cùng mô tuýp với “Cô hàng nước”, “cô hàng” thứ hai của làng Tân nhạc Việt Nam cũng là một “cô hàng” xinh xắn, trẻ trung, phơi phới. “Cô hàng” cà phê ngồi ở chợ Dầu (tên đã thay đổi so với thực tế) làm cho bao gã thiếu niên đa tình say mê, đến nỗi “đi đâu cũng ghé qua hàng, mong trông thấy bóng cô nàng, thì trong lòng chàng mới yên”. Và trong số các chàng nho nhỏ ấy, có anh chàng đã “rạt rào muốn xiêu”.

Không chỉ có thế, tác giả để cho một anh chàng nữa xuất hiện, cũng yêu quá hóa như điên rồ đến nỗi thất tình mắc phải căn bệnh tương tư “Chiếc thân bơ phờ dường như muốn chờ một kiếp ma”. Để rồi, khi “cô hàng” biết yêu thì anh chàng cũng sắp tới thiên đàng. Chẳng biết sau đó cô hàng sống như thế nào nhưng riêng chút tình muộn kia cũng để lại bao nỗi xót xa cho lòng người.

Và anh chàng tự sự trong ca khúc vẫn mơ mãi “cô hàng” với bàn tay ngà năm xưa.

Với nhịp điệu khá lạ so với âm nhạc lúc đó, phảng phất chút dân ca, vừa ngẫu hứng, vừa duyên dáng, “Cô hàng cà phê” không chỉ được trình bày thường xuyên qua làn sóng điện thời bấy giờ mà còn là ca khúc yêu thích của nhiều thế hệ. Và nói đến ca khúc này, mặc dù có nhiều người thể hiện rất thành công như tài tử Ngọc Bảo, Vũ Khanh, Vũ Huyến… nhưng người ta vẫn nhắc nhiều tới Sĩ Phú và gần như đây là ca khúc ghi dấu ấn của nam ca sĩ này.

Đây là ca khúc đáng kể nhất trong sự nghiệp của nhạc sĩ Canh Thân bởi sức nặng biểu tượng văn hóa mới mà nó mang lại– văn hóa đô thị, đi cùng đó là bao đổi thay như vũ bão về sau này.

Hai ca khúc ra đời vào những năm đầu tiên của nền Tân nhạc nước nhà, được viết theo dạng truyện ca và hai tác giả đều mượn lối kể tâm tình từ dân ca của nhân dân lao động để thể hiện tình cảm, cách tư duy trước cuộc đời. Nếu “Cô hàng nước” vay mượn điệu hò ơi để một mình tự sự, dàn trải, sâu lắng thì “Cô hàng cà phê” phảng phất, luyến láy chút ca dao và truyện Kiều. Hai ca khúc gắn liền với hai hình ảnh yêu kiều dù là cô hàng nước bình dị ta vẫn thấy đâu đó ở thôn quê hay cô hàng cà phê, sản phẩm của cuộc của cuộc khai thác thuộc địa từ văn minh phương Tây. Và từ cô hàng nước của Vũ Huyến tới cô hàng cà phê của Canh Thân, cả dân tộc đã đi một bước đi lớn về xã hội, văn hóa.

Hai ca khúc này cùng với “Cô lái đò” (Nhạc: Nguyễn Đình Phúc, Thơ: Nguyễn Bính) và “Cô láng giềng” (Hoàng Quý) đều “là những bài hát lãng mạn, những khúc tình ca mà hầu hết các nhạc sĩ Việt Nam trong giai đoạn khai hoa nở nhụy đầu tiên của mình đều nói lên những cảm xúc nồng cháy, bộc lộ tâm tình sâu kín của mình đối với thiên nhiên, đối với quê hương, làng xóm, đối với những người thân yêu. Những nét nhạc, lời ca bật ra một lúc xuất thần nào đó đã để lại dấu ấn của tác giả và gieo vào lòng người nghe những ấn tượng khó phai mờ…”

Nhạc Sĩ Nguyễn Văn Thương

(Nguồn: nhacxua.vn)

Tổng số bài gửi : 7103 Registration date : 01/04/2011

Hoàn cảnh sáng tác ca khúc Cô Hàng Cà Phê (nhạc sĩ Canh Thân)

Niệm Quân

“Anh đi sắp đến thiên đàng, vừa lúc cô hàng biết yêu…”

Ở thời kỳ bình minh của tân nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Canh Thân là một trong những người tiên phong, từng tham gia trong nhóm Đồng Vọng của nhạc sĩ Hoàng Quý thành lập từ năm 1939, tuy nhiên, những thông tin về cá nhân ông lại rất ít ỏi. Những sáng tác của Canh Thân được công chúng biết đến không nhiều, ngoài Túi Đàn, Xuân Nghèo, Đi Với Tôi, Vỹ Dạ Đò Trăng, và nổi tiếng nhất là Cô Hàng Cà Phê.

Nhạc sĩ Canh Thân sinh năm 1920, quê gốc là Hải Phòng. Ông mất vào khoảng năm 1970 tại Sài Gòn trong hoàn cảnh khá bi đát. Thời trẻ, dù thường cho ra mắt những sáng tác trẻ trung, vui tươi và có phần trào phùng, Canh Thân lại được biết đến như một người khép kín, ít nói, ít cười. Sau khi di cư từ Bắc vào Nam, Canh Thân trở thành hạ sĩ quan, làm việc trong Đài phát thanh quân đội Sài Gòn. Cuộc sống gia đình ông thường xuyên túng thiếu vì đông con, còn bản thân ông lại sa lầy trong con đường nghiện ngập.

Về âm nhạc, Canh Thân sáng tác khoảng vài chục bài, trong đó nổi tiếng và được biết đến nhiều nhất là nhạc phẩm Cô Hàng Cà Phê được giới thiệu vào khoảng năm 1954. Đây là một nhạc phẩm dí dỏm, vui tươi và có phần tân thời, lạ lẫm (so với các ca khúc khác cùng thời điểm), được rất nhiều người yêu thích ngay từ khi mới ra mắt.

Ở chợ Dầu có hàng cà phê
Có một cô nàng be bé xinh xinh
Cô hay cười hồn xuân phơi phới
Cứ xem dáng ngươì mới chừng đôi mươi

Làn thu ba cô liếc nghiêng thành
Mùi hương lan thơm ngát vương bên mình
Làm say mê bao gã thiếu niên đa tình
Mấy anh nho nhỏ thường hay đến ngồi cười với cô

Cô hàng cà phê này được nhiều người cho rằng chính là danh ca Thái Hằng, vợ của nhạc sĩ Phạm Duy. Tuy nhiên sự thực, thì “cô hàng cà phê” Thái Hằng mở quán ở vùng Thanh Hóa, còn cô hàng cà phê của nhạc sĩ Canh Thân ở chợ Dầu – Hà Nam, một quán cà phê nổi tiếng thời ấy mang tên là Thanh Hương.

Quán Thanh Hương cũng từng xuất hiện trong một ca khúc nổi tiếng khác của tân nhạc là Tình Nghệ Sĩ của nhạc sĩ Đoàn Chuẩn, với câu hát đầu tiên là: “Đây khách ly hương mấy thu vàng ấm”… Ít người biết rằng ban đầu câu hát này không phải là như vậy, mà là một câu hát: Đây quán Thanh Hương mấy thu vàng ấm… Tuy nhiên sau này nhạc sĩ Đoàn Chuẩn quyết định sửa lại để bài hát mang tính phổ quát hơn, không phải chỉ nhắc về quán Mai Hương.

Ngoài ra, trong tập nhạc xuất bản năm 1990, nhạc sĩ Đoàn Chuẩn có ghi lời đề tựa cho bản nhạc Tình Nghệ Sĩ là: “Viết tại hàng cà phê Thanh Hương nơi C.T và Đ.C đều chết mệt vì cô hàng”.

Dù nhạc sĩ Đoàn Chuẩn viết tắt C.T và Đ.C, nhưng nếu ai tinh ý cũng dễ nhận ra Đ.C là Đoàn Chuẩn, C.T là Canh Thân, và “cô hàng” chính là cô hàng cà phê có tài pha cà phê ngon kì lạ của quán Thanh Hương, được nhạc sĩ Canh Thân đưa vào trong bài hát nổi tiếng Cô Hàng Cà Phê – một tuyệt phẩm để đời với những câu hát nhấn nhá, ý nhị, phảng phất giọng điệu của những khúc dân ca, ca dao.

Lơ thơ tơ liễu buông mành
Cho hay cái sắc khuynh thành
Làm cho nhiều chàng chêt mê mệt

Đi đâu cũng ghé qua hàng
Mong trông thấy bóng cô nàng
Thì trong lòng chàng mới yên

Chẳng cần dò hỏi, võ đoán, chỉ nhìn nụ cười, vóc dáng là nhạc sĩ đã biết ngay cô nàng “mới chừng đôi mươi”. Không chỉ khen ngợi nhan sắc xinh đẹp của cô gái, ông còn để ý “chọc ghẹo” đôi mắt “chết mê” của những “gã thiếu niên đa tình”, của “mấy anh nho nhỏ”. Sự dí dỏm thể hiện rõ nét qua cách người nhạc sĩ lựa chọn từ ngữ để miêu tả những gã trai vây quanh cô gái. Nào là “nho nhỏ”, nào là “thiếu niên”, rồi lại “thường hay đến ngồi cười với cô” và “đi đâu cũng ghé qua hàng, mong trông thấy bóng cô nàng thì trong lòng chàng mới yên” một cách “trồng cây si” rất ngớ ngẩn và đáng yêu của những anh chàng mới lớn. Tuy nhiên, điều hài hước hơn cả là chính “kẻ” đã buông lời “chọc ghẹo”, trêu đùa những “gã thiếu niên” si tình cũng lại kín đáo mơ tưởng đến cô hàng cà phê khi ở một mình:

Hôm nao dưới bóng trăng mờ
Tôi mơ ngắm cánh tay ngà
Nhẹ nâng ly trà ướp sen ngạt ngào

Trông cô dón dén ra vào
Đôi môi thắm cánh hoa đào
Lòng tôi rạt rào muốn xiêu

Đến đoạn hát cuối cùng này, có một sự thật sáng tỏ rằng anh chàng nhạc sĩ kia thực chất cũng chẳng mê gì món cà phê tân thời. Việc lui tới hàng cà phê cũng chỉ là một cái cớ để ngắm nhìn người đẹp. Ban ngày khi đến hàng cà phê, chàng tỏ ra thờ ơ với cô chủ quán, cười cợt những kẻ săn đón vây quanh cô. Nhưng tới khi đêm về, “dưới ánh trăng mờ”, anh chàng lại một mình thưởng thức thứ thức uống yêu thích là “trà ướp sen” và len lén mơ tưởng tới “cánh tay ngà” của người đẹp. Hai chữ “trăng mờ” ở đây cũng thật hợp với cái động cơ “mờ ám” của anh. Bởi khác với những chàng thiếu niên đa tình công khai săn đón cô gái, anh chàng nhạc sĩ chỉ bí mật ngắm nhìn, tơ tưởng đến cô từ xa dù lòng đã “rạt rào muốn xiêu”.

Nhưng cũng nhờ sự dõi theo, tơ tưởng kín đáo đó mà anh chàng phát hiện ra một câu chuyện tình khá xúc động:

Một chàng trai dáng người hiên ngang
Đến từ phương nào trong gió đông sang
Khách bên đường vì cô lưu luyến
Đã bao tháng trường ước được nên duyên

Chàng yêu cô vô bến vô bờ
Mà sao cô, cô vẫn cứ hững hờ
Buồn cho anh yêu quá hóa như điên rồ
Chiếc thân bơ phờ dường như muốn chờ một kiếp ma

Từ đoạn hát này, lời ca và cả giai điệu đột ngột đổi từ giọng điệu trào phúng, đưa đẩy sang giọng điệu trữ tình, chầm chậm, suy tư. Nếu trước đó, chàng trai chỉ nhìn mấy anh nho nhỏ, mấy cậu thiếu niên vây quanh mỹ nhân bằng nửa con mắt và có phần giễu cợt thì với vị “khách” mới tới lại là một thái độ nể trọng và ngưỡng mộ hoàn toàn khác biệt, không chỉ vì ngoại hình, vóc dáng, phong thái của chàng ta mà còn bởi tình yêu của chàng ta dành cho cô hàng cà phê. Đó là thứ tình yêu sâu sắc, yêu vô bờ bến, yêu đến bơ phờ, điên dại, kiên trì và thuỷ chung dù cô gái cứ mãi “hững hờ”.

Vô duyên cái túi không tiền
Anh mua chuốc lấy ưu phiền
Rồi đến một ngày ốm la liệt

Không sao lê bước đến hàng
Anh mong bóng dáng cô nàng
Hiện đến dịu dàng với anh

Thương thay lữ khách bên đường
Cô mang thuốc đến cho chàng
Ngờ đâu con người trước bao hiên ngang

Lim dim khóe mắt hoe vàng
Anh đi sắp đến thiên đàng
Vừa lúc cô hàng biết yêu…

Rất may, câu chuyện tình yêu của họ đã có kết thúc có hậu. Cô hàng cà phê cuối cùng cũng xiêu lòng trước tấm chân tình của chàng lữ khách và kịp mang thuốc đến cứu chàng ta khỏi cơn bạo bệnh vì tương tư, thất tình.

Giờ đây đã mấy năm qua
Có lúc mơ về đường xa
Tôi nhớ những đêm trăng tà
Cô hàng với bàn tay ngà

Ca khúc nhẹ nhàng khép lại trong niềm hoài nhớ của chàng trai kể chuyện và niềm mơ ước sâu kín được trở thành chàng lữ khách ôm ấp đôi tay ngà của cô hàng cà phê. Nghe qua toàn bộ ca khúc, có thể thấy Cô Hàng Cà Phê là một nhạc phẩm trữ tình và trào phúng vô cùng dễ thương, duyên dáng và đặc sắc của làng tân nhạc thời kỳ đầu. Nhạc sĩ Canh Thân kéo người nghe đi qua những khúc quanh vừa dí dỏm vừa thi vị, vừa bình dị vừa tân thời của thời kỳ văn hoá mới khi những yếu tố Tây Phương tân thời bắt đầu xâm nhập mạnh vào đời sống hàng ngày và cả đời sống nghệ thuật của người Việt.

Cô hàng cà phê là ai?

Có khá nhiều bài viết khẳng định cô hàng cà phê của Canh Thân chính là Thái Hằng, như là đã nói đến ở đoạn đầu bài viết. Thông tin này có lẽ dựa vào sự thực là nhạc sĩ Canh Thân cũng đã có mặt ở vùng Chợ Neo, nơi có quán phở (và quán nước) của gia đình Thái Hằng vào thập niên 1940. Tuy nhiên đó cũng chỉ là suy đoán chứ không có bằng chứng vững chắc. Một người trong cuộc là nhạc sĩ Phạm Duy, trong hồi ký của mình, nói đến những người đã từng “trồng cây si” trước quán Thăng Long, nhưng chỉ nhắc tới họa sĩ Bùi Xuân Phái, thi sĩ Đinh Hùng, Huyền Kiêu, nhạc sĩ Ngọc Bích, chứ không hề nhắc tới nhạc sĩ Canh Thân.

Một điều đặc biệt, chợ trong bài hát được nhắc đến là Chợ Dầu, chứ không phải Chợ Neo. Chợ Dầu là một cái tên hoàn toàn có thực, chứ không phải là cái tên giả tưởng trong âm nhạc. Ngay trong bản phát hành tờ nhạc của nhà xuất bản An Phú năm 1955, tác giả đã cẩn thận chú thích rằng Chợ Dầu ở huyện Kim Bảng, huyện Hà Nam.

Bài: Niệm Quân
(nhacxua.vn)