VƯỜN CÂY ĐV II

1.414- CỎ BƯƠM BƯỚM TRÀN
      
CỎ BƯƠM BƯỚM TRÀN
 
Nhánh mảnh, vuông, cây thảo
Lá phiến mỏng, xoan thon
Xim ngọn nhánh, hoa hồng
Nhuận tràng, thần kinh bổ.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Cỏ bươm bướm tràn,  Can tràn - Canscora diffusa, chi Canscora, họ Long đởm - Gentianaceae, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Cây thảo mọc hằng năm, cao 20-60cm, nhiều nhánh mảnh, vuông. Lá có phiến mỏng, lá phía dưới có khi có cuống, hình xoan thon, góc tù tròn, dài đến 1,5cm, không lông. Xim ở ngọn nhánh có các cuống hình sợi; dài 6-7mm; cánh hoa cao 3,5mm, màu hồng, nhị 4; bầu 1 ô. Quả nang dài bằng đài; nhỏ, nhiều.
Có hoa quả tháng 12-1.
Nơi mọc: Loài của Ấn Độ và Việt Nam. Ở nước ta thường gặp trong các ruộng vào mùa khô ở các tỉnh Nam Bộ.
Công dụng: Cũng được dùng như Cỏ bươm bướm - Canscorae decussata Schult, làm thuốc nhuận tràng, bổ thần kinh.

1.415- LONG ĐỞM
 
    
LONG ĐỞM
 
Cây lưu niên, thân gỗ
Lá không cuống, phiến thon
Hoa đơn độc, lam tím
Trị viêm ruột, lỵ, gan.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Long đởm, Đinh - Gentiana lourerii, chi Gentiana, họ Long đởm - Gentianaceae, Bộ Long đởm Gentianales.   
  
Mô tả: Cây thảo cao 5-10cm, sống nhiều năm; thân gỗ có ít lông cứng. Lá không cuống, phiến thon, dài 1-2cm, đầu có mũi, có mép cứng, có ít lông và rìa lông. Hoa đơn độc ở nách những lá ở ngọn, màu lam tím; đài cao 5mm; tràng cao 1cm, hình chuông nhị 5 dính ở gốc ống tràng, bầu một ô, 2 giá noãn bên. Quả nang cao 1cm, hơi dẹp, chia hai mảnh; hạt nhiều và nhỏ.
Hoa tháng 9-10.  
Nơi mọc: Cây mọc ở đất hoang vùng cao, thông thường ở Ðà Lạt. Thu hái toàn cây vào mùa xuân, mùa hạ. Rửa sạch và phơi khô.
Công dụng: Vị đắng, tính hàn. Dùng trị: Ðau cổ họng; Viêm gan, lỵ; Viêm ruột thừa; Bạch đới, đái ra máu. Dùng ngoài trị viêm mủ da, nhọt độc và viêm hạch bạch huyết thể lao, giã cây tươi đắp.

1.416- LONG ĐỞM THẢO



 


LONG ĐỞM THẢO
 
Rễ tua tủa, thành chùm
Thân mọc đứng, nhiều đốt
Hoa kẽ lá, hình chuông
Thuốc bổ đắng, tiêu tốt.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Long đởm thảo - Gentiana scabra, chi Gentiana, họ Long đởm - Gentianaceae, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Cây thảo, sống lâu năm, cao 40-60 cm. Rễ nhiều mọc tua tủa thành chùm, dài đến 20cm, vỏ ngoài mầu vàng nhạt. Thân mọc đứng có nhiều đốt. Lá mọc đối, không cuống, lá ở gốc thường nhỏ, những lá phía trên lớn hơn dài 3-8cm, rộng 1-3cm, gốc tròn, đầu thuôn nhọn, hai mặt nhẵn, gân hình cung. Hoa mọc tụ tập ở kẽ lá, hình chuông, mầu lam; đài và tràng hình trụ, có 4-5 thùy, nhị 4-5 đính ở giữa hoặc ở ống tràng, không thò ra ngoài tràng; bầu 1 ô. Quả nang; nhiều hạt.
Nơi mọc: Vị thuốc nhập từ Trung Quốc.
Công dụng: Làm thuốc giúp sự tiêu hoá, thuốc bổ đắng, làm đại tiện dễ mà không gây ỉa lỏng.
Chữa ăn không tiêu, đầy bụng, đau dạ dày, sốt, khó thở...
Kiêng kỵ: Chứng hư hàn, tỳ vị hư nhược, ỉa chảy và không có thực hoả thấp nhiệt thì không nên dùng.
Ghi chú: Ngoài loại Long đởm trên người ta còn dùng rễ và thân rễ đã phơi hay sấy khô của cây:
+Điều diệp long đởm - Gentiana manshurica

+Tam hoa long đởm - Gentiana triflora

1.417- LONG ĐỞM CỨNG
LONG ĐỞM CỨNG
 
Cây thảo, lá xoan ngược
Hoa tím, tràng hình chuông
Bầu có cuống, quả nang
Làm mát gan, sáng mắt.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Long đởm cứng, Kiên long đởm - Gentiana rigescens, chi Gentiana, họ Long đởm - Gentianaceae, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Cây thảo cao 30-45cm; thân tròn to 3mm, cứng, không lông. Lá có phiến xoan ngược đến bầu dục, dài 2-3cm, rộng 1-2cm, đầu tù gốc nhọn, gân chính 3, mỏng không lông, cuống dài 3mm. Hoa 1-3 ở ngọn thân, đài hình chén có răng nhỏ, tràng hình chuông cao 3-4cm, với 5 thuỳ cao 4-5mm; nhị gắn ở gần giữa ống tràng; bầu có cuống. Quả nang có cuống.
Nơi mọc: Loài của Nam Trung Quốc và Việt Nam. Ở nước ta, cây mọc ở trảng cỏ vùng núi Tây Nguyên.
Công dụng: Vị đắng, tính hàn; có tác dụng làm mát gan, sáng mắt, giúp tiêu hoá.
Cũng dùng như vị long đởm của Trung Quốc.

1.418- HOẠT LÁ HẸP

  
HOẠT LÁ HẸP
 
Lá mọc đối, phiến thon
Hoa tim tím, có đốm
Quả nang, bầu không lông
Nhuận tràng, lợi tiêu hoá.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Rau răng hoẵng lá hẹp, Hoạt lá hẹp - Swertia angustifolia, chi Swertia, họ Long đởm - Gentianaceae, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: cây thảo cao đến 1cm; thân có 4 cạnh. Lá mọc đối, phiến thon nhọn, dài 3-4cm, không lông, gân chính 3. Cụm hoa ở nách lá và ở ngọn, lá bắc nhọn, cao 7-9mm, lá đài nhọn, cao 7mm, cánh hoa tim tím, có đốm, cao 9mm, gần gốc có một hố tiết có nắp, có lông rất đặc sắc, nhị 4, bầu không lông. Quả nang. 
Nơi mọc: Loài phân bố ở Ấn Ðộ, Việt Nam. Ở nước ta cũng chỉ gặp ở Ðak Mil (Ðắc Lắc) và Ðạt Lạt (Lâm Ðồng). 
Công dụng: Có vị đắng. Ở Ấn Ðộ, cây được dùng thay thế loài Swertia chirata Buch- Ham để làm thuốc bổ đắng, lợi tiêu hoá, hạ nhiệt, nhuận tràng.

1.419- XUYÊN TÂM THẢO
   
XUYÊN TÂM THẢO
 
Lá bầu dục, mọc đối,
Dính từng cặp thành tròn
Hoa vàng nhỏ, ngọn nhánh
Thường được trị bệnh tim.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Xuyên tâm thảo - Canscora lucidissima, chi  Canscora, họ Long đởm - Gentianaceae, Bộ Long đởm Gentianales.   
 
Mô tả: Cây thảo mọc hằng năm, cao 30cm, phân nhánh lưỡng phân; nhánh mảnh. Lá mọc đối, hình bầu dục, có cuống ngắn; các lá ở trên dính nhau từng cặp một thành bản tròn, có đường kính 1-2cm, mặt dưới màu lục trắng. Hoa ở ngọn các nhánh, có lá bắc; hoa nhỏ, màu vàng trắng, có cuống hoa; đài hình ống, 3-5 thùy hình tam giác, tràng hình ống với 5 cánh; nhị 5; bầu trên, hình tròn. Quả nang hình cầu; hạt nhiều.
Ra hoa tháng 10-11.
Nơi mọc: Loài của Nam Trung Quốc. Cũng mọc ở các tỉnh phía Ðông Bắc nước ta. Thu hái toàn cây quanh năm.
Công dụng: Vị hơi đắng, tính mát, được dùng làm thuốc chữa ho do phế nhiệt, viêm gan đau ngực, đau dạ dày, rắn cắn và đòn ngã ứ máu. Dùng ngoài, nấu nước rửa.
Dân gian nước ta dùng làm thuốc chữa bệnh tim. (Viện Dược liệu).
 
Hết Họ Long đởm

1.420- HOÀNG NÀN


 
 
HOÀNG NÀN
 
Cây nhỡ leo, cành mảnh
Lá mọc đối, mép nguyên
Hoa dạng ngù, quả mọng
Chữa tê thấp, phong hàn.
 
BXP
 
Sưu tập
 
Hoàng nàn, Mã tiền lá quế, Vỏ đoãn - Strychnos wallichiana, chi Strychnos, họ  Loganiaceae - họ Mã tiền, Bộ Long đởm Gentianales.    
 
Nơi mọc: Cây mọc hoang ở nhiều vùng núi đá hay núi đất, trong các rừng rậm và rừng phục hồi thuộc các tỉnh Tuyên Quang, Vĩnh Phú, Sơn La, Hoà Bình, Bắc Thái, Lạng Sơn, Thanh Hoá, Nghệ An.

1.421- MÃ TIỀN
       
 
Cây gỗ cao, vỏ xám
Hoa trắng, có mùi thơm
Vị đắng, hàn, rất độc
Biết dùng trị bệnh ngon!
 
BXP
 
Sưu tập
 
Mã tiền - Strychnos nux-vomica, chi Strychnos, họ  Loganiaceae - họ Mã tiền, Bộ Long đởm Gentianales.    
 
Mô tả: Cây gỗ cao 5-12m, tới 25m, phân cành trên 7m. Vỏ thân màu xám trắng. Cành non nhẵn, đôi khi có gai ở nách lá. Lá đơn, mọc đối, mặt trên bóng có 5 gân hình cung, gân nhỏ hình mạng. Cụm hoa mọc ở nách lá đầu cành, hình ngù tán, mỗi ngù có 8-10 hoa, 4-6 ngù họp thành tán. Hoa trắng hoặc vàng nhạt, có mùi thơm. Quả thịt hình cầu, đường kính 2,5-4cm khi chín màu vàng lục, chứa 1-5 hạt hình tròn dẹt như chiếc khuy áo, một mặt lồi, một mặt lõm, có lông mượt bóng.  
Nơi mọc: Cây của miền Ðông Dương và Ấn  Ðộ mọc hoang ở vùng rừng núi. Mã tiền mọc tương đối khá ở vùng chân núi tới độ cao dưới 200m.
Công dụng: Vị đắng, tính hàn, rất độc. Thường dùng trị: Ăn uống không biết ngon, tiêu hoá kém; Phong thấp nhức mỏi tay chân, bại liệt; Trị đau dây thần kinh, liệt do rượu, liệt não do có nguồn gốc tuỷ; Suy nhược thần kinh, suy mòn; Ho lao mạn tính; Ðái dầm; Tiêu khí huyết tích tụ trong bụng.