Thơ hán nôm Việt Nam

寄 杜 銀

土 木 相 生 艮 畔 金
為 何 謀 我 蘊 靈 襟
當 時 五 口 秋 心 絕
直 至 未 來 不 恨 心

作 者: 萬 行 禪 師

Phiên âm

Ký Đỗ Ngân

Thổ mộc tương sinh cấn bạn câm,
Vị hà mưu ngã uẩn linh khâm?
Đương thì ngũ khẩu thu tâm tuyệt,
Trực chí vị lai bất hận tâm.

Vạn Hạnh Thiền Sư

Dịch nghĩa

"Thổ" và "mộc" sinh ra nhau, "cấn" đứng liền với "kim",
Cớ sao lại chất chứa trong lòng mưu mô hại ta?
Lúc bấy giờ lòng ta buồn bã vô cùng,
Nhưng về sau thì chẳng còn để bụng oán giận.

-//-

示 弟 子

身 如 電 影 有 還 無
萬 木 春 榮 秋 又 枯
任 運 盛 衰 無 怖 畏
盛 衰 如 露 草 頭 鋪

作者: 萬 行 禪 師

Phiên âm

Thân như điện ảnh hữu hoàn vô,
Vạn mộc xuân vinh, thu hựu khô.
Nhậm vận thịnh suy vô bố úy,
Thịnh suy như lộ thảo đầu phô.

Tác giả : Vạn Hạnh Thiền Sư

Dịch thơ Ngô Tất Tố

Thân như bóng chớp, có rồi không,
Cây cối xuân tươi, thu não nùng.
Mặc cuộc thịnh suy đừng sợ hãi,
Kìa kìa ngọn cỏ giọt sương đông.

Dịch thơ Ngô Văn Phú

Bảo học trò

Đời như chớp bóng, có rồi không
Muôn vật xuân tươi, thu héo cong
Ngẫm vận thịnh suy đừng sợ hãi
Thịnh suy sương sớm có niềm vương .

- // -

棹 歌 聲

玲 瓏 四 璧 列 雲 屏
玉 筍 參 差 水 面 平
漸 覺 桃 源 山 作 戶
衹 從 魚 浦 石 屯 兵
盡 教 謝 客 遊 難 遍
這 莫 雲 林 畫 不 成
遙 望 山 窮 水 盡 處
忽 然 沖 出 棹 歌 聲

胡 春 香

Trạo ca thanh

Linh lung tứ bích liệt vân bình
Ngọc duẩn sâm si thủy diện bình
Tiệm giác Đào nguyên sơn tác hộ
Chỉ tùng Ngư Phố thạch đồn binh
Tận giao Tạ khách du nan biến
Già mạc Vân Lâm hoạ bất thành
Dao vọng sơn cùng thủy tận xứ
Hốt nhiên xung xuất trạo ca thanh.

Hồ Xuân Hương

--Dịch nghĩa:--

Trỗi tiếng ca chèo

Long lanh bốn vách giăng những bức
bình phong vẽ cảnh mây.
Đá hình cây măng ngọc lô nhô mọc
trên mặt nước phẳng.
Thầy rõ ràng rằng lối vào Đào Nguyên
có cửa bằng núi đá,
Lạ thay! Sao mà bên bến cá lại có thành xây
bằng đá để đóng đồn binh
Mặc lòng chàng Tạ Linh Liên đến chơi đây,
đi xem đâu hết,
Dẫu là hoạ sĩ Ngọc Vân Lâm vẽ cảnh
cũng không thật đúng,
Ngóng trông đến chỗ cuối nước hết núi,
Thình lình nghe tiếng chèo và tiếng ca trỗi lên.

--Bản dịch của Hoàng Xuân Hãn--

Long lanh bốn phía rủ màn mây,
Nước phẳng lô nhô măng mọc dày.
Mới biết Nguồn Đào ngăn cửa đá,
Nào ngờ Bến cá có đồn xây.
Mặc cho họ Tạ xem đâu hết,
Dẫu có chàng Lâm vẽ chẳng tầy.
Xa ngóng chân trời non lẫn nước,
Bỗng nghe chèo hát trỗi đâu đây.

- // -

舟 中 獨 坐

范 貴 適

江 國 更 初 月 上 船
吹 篷 風 冷 不 成 眠
可 堪 多 病 逢 佳 景
獨 對 寒 燈 思 渺 然

Chu trung độc tọa
Phạm Quý Thích

Giang quốc canh sơ nguyệt thướng thuyền,
Xuy bồng phong lãnh bất thành miên.
Khả kham đa bệnh phùng giai cảnh,
Độc đối hàn đăng tứ diểu nhiên.

Ngồi một mình trong thuyền

Sông nước đầu canh, trăng lên thuyền,
Gió lạnh thổi mui thuyền làm giấc ngủ không thành.
Bị bịnh nhiều lại gặp cảnh đẹp,
Một mình đối diện với chiếc đèn lạnh mà suy nghĩ xa xăm.

--Bản dịch của Phụng Hà:--

Sông nước đầu canh, nguyệt soi thuyền,
Trên mui gió lạnh giấc chẳng yên.
Lắm bệnh vẫn ham mê cảnh đẹp,
Trước đèn cô độc, tứ triền miên.

- // -

秋 晚

范 貴 適

夜 風 未 斷 曉 風 來
木 葉 蕭 蕭 下 小 齋
獨 有 黃 花 吹 不 老
東 籬 爛 熳 照 浮 杯

Thu vãn
Phạm Quý Thích

Dạ phong vị đoạn hiểu phong lai,
Mộc diệp tiêu tiêu há tiểu trai.
Độc hữu hoàng hoa xuy bất lão,
Đông ly lạn mạn chiếu phù bôi.

Cuối thu

Gió đêm chưa dứt gió sớm đà đến,
Lá cây ào ào rơi xuống thư phòng học nhỏ
Có một mình hoa vàng bị gió thổi nhưng chẳng úa tàn,
Ở hàng rào phía đông đang hiện rực rỡ lên chén rựơu tràn đầy.

-- Bản dịch của Phụng Hà:--

Gió đêm chưa dứt, gió sáng lồng,
Lá rơi hiu hắt xuống thư phòng.
Hoa vàng chưa úa dù gió thổi,
Bóng soi chén rượu phía rào đông.

- // -

蟬 師

人 謂 先 生 愛 我 兒
愛 兒 之 母 有 誰 知
架 橋 舊 句 非 無 謂
攬 鏡 前 因 祇 自 悲
祇 恐 世 間 無 寡 婦
莫 言 天 下 欠 蟬 師
愛 師 欲 為 愛 兒 教
教 得 兒 辰 母 又 癡

阮 勸

Thiền Sư

Nhân vị tiên sinh ái ngã nhi
Ái nhi chi mẫu hữu thùy tri
Giá kiều cựu cú phi vô vị
Lãm kính tiền nhân chỉ tự bi
Chỉ khủng thế gian vô quả phụ
Mạc ngôn thiên hạ khiếm thiền sư
Ái sư dục vị ái nhi giáo
Giáo đắc nhi thời mẫu hựu si .

Tác giả : Nguyễn Khuyến


Thầy đồ ve

Người ta bảo thầy đồ yêu con ta
Nhưng ai biết đâu thầy lại yêu mẹ của con
Câu hát cũ “bắc cầu “(1) không phải là không có nghĩa
Nhân duyên trước “ cầm gương “(2) chỉ tự gây nên đau thương
Chỉ sợ thế gian không có đàn bà góa
Đừng nói thiên hạ thiếu thầy đồ ve
Yêu thầy là vì muốn thầy dạy cho đứa con yêu của mình
Biết đâu rằng dạy được con khôn là lúc mẹ lại hóa ngây .


Chú giải : 1- Mượn lời trong ca dao:

Muốn sang thì bắc cầu kiều
Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy .

2- Ca dao

Trách người quân tử vô tình
Có gương mà để bên mình không soi .
Ý chê thầy đồ nhát gan !

- // -

弔 陳 碧 珊

龍 編 纔 向 鳳 城 回
朝 對 猶 希 永 彆 催
賈 誼 少 年 難 久 用
漢 文 前 席 正 弘 開
三 元 聲 價 留 殘 竹
半 夜 風 霜 落 早 梅
空 億 丞 槎 隨 博 望
幾 回 天 馬 自 西 來

嗣 德 阮 福 蒔

Điếu Trần Bích San

Long Biên tài hướng Phượng thành hồi,
Triều đối do hy vĩnh biệt thôi.
Giả Nghị thiếu niên nan cửu dụng,
Hán Văn tiền tịch chính hoằng khai.
Tam nguyên thanh giá lưu tàn trúc,
Bán dạ phong sương lạc tảo mai.
Không ức thừa tra tuỳ Bác Vọng,
Kỷ hồi thiên mã tự tây lai.

Tự Đức - Nguyễn Phúc Thì (1829 - 1883)

Điếu Trần Bích San (Người dịch: (Không rõ))

Vừa ở Thăng Long đến đế kinh,
Ngờ đâu vĩnh biệt phút thình lình.
Gác cao chờ đón, buồn Văn đế,
Tuổi trẻ tài danh, khóc Giả Sinh.
Bảng quán ba trường văn chói lọi,
Mai vừa nửa giấc gió tan tành.
Một đi Bát Vọng khôn tìm dấu,
Thiên mã tây sang lại giật mình!

Trần Bích San đậu thủ khoa ba kỳ: Hương thí, Hội nguyên, Đình nguyên. Người thời bấy giờ gọi ông là Tam nguyên Vị Xuyên.

Năm 1877, Trần Bích San đang giữ chức Tuần phủ Hà Nội, được vua Tự Đức triệu vào kinh để tham dự phái đoàn sang Pháp dự cuộc đấu xảo ở Paris. Trước khi sang Pháp, phải vào Sài Gòn gặp phó thuỷ sư đô đốc Pháp là Dupré. Ông này và Trần Bích San từng có va chạm ở Hà Nội. Vì ngại Dupré sẽ làm nhục mình và nhục lây đến quốc thể nên Trần Bích San tự tử. Vua Tự Đức thương tình, đi điếu bài thơ này.

Nguồn: Giai thoại làng nho, Lãng Nhân, Nam Chi tùng thư xuất bản, Sài Gòn,1966

- // -

心 空

身 如 墻 壁 已 頹 時
舉 世 匆 匆 孰 不 悲
若 達 心 空 無 色 相
色 空 隱 現 任 推 移

圓 照 禪 師

Tâm không

Thân như tường bích dĩ đồi thì,
Cử thế thông thông thục bất bi ?
Nhược đạt tâm không vô sắc tướng,
Sắc, Không ẩn hiện nhậm suy di.

Viên Chiếu thiền sư (999-1091)

Tâm không (Người dịch: Ngô Tất Tố)

Thân như tường vách đã lung lay,
Lật đật người đời, những xót thay.
Nếu được "lòng không" không tướng sắc,
"Sắc", "không", ẩn hiện, mặc vần xoay.

- // -

籬 下 重 陽 菊

籬 下 重 陽 菊
枝 頭 淑 氣 鶯
晝 則 金 烏 照
夜 來 玉 兔 明

圓 照 禪 師

Ly hạ Trùng Dương cúc

Ly hạ Trùng Dương cúc,
Chi đầu thục khí oanh.
Trú tắc kim ô chiếu,
Dạ lai ngọc thố minh.

Viên Chiếu thiền sư (999-1091)

Cúc dưới bờ giậu ngày tết Trùng Dương (Người dịch: Nguyễn Tấn Hưng)

Giậu thu cúc nở hoa vàng,
Cành xuân gió ấm rộn ràng tiếng oanh.
Ngày thì nắng rạng trời xanh,
Ðêm đêm có ánh trăng lành sáng soi.

- // -

偈云：

智人無悟道，
悟道即愚人。
伸腳高臥客，
奚識偽兼真。

凈空禪師

Kệ vân:

Trí nhân vô ngộ đạo,
Ngộ đạo tức ngu nhân.
Thân cước cao ngoạ khách,
Hề thức nguỵ kiêm chân.

Tịnh Không thiền sư (1091-1170)

Có kệ rằng:

Người không không ngộ đạo,
Ngộ đạo, kẻ ngu si.
Anh duỗi chân nằm khểnh,
Thật giả cần biết chi!

(Người dịch: Băng Thanh)