Biết ơn Gorbachev

Tiêu đề: Biết ơn Gorbachev Fri 17 Feb 2023, 11:17

'Biết ơn Gorbachev vì có công khiến Liên Xô sụp đổ'

Trần Quốc Quân
BBC Tiếng Việt từ Warsaw, Ba Lan

Cựu lãnh đạo Liên bang Xô viết Mikhail Gorbachev trong một buổi lễ kỷ niệm tại Điện Kremlin hôm 12/6/2016

Ngày này 25 năm trước (25/12/1991), tôi ngẫu nhiên trở thành nhân chứng lịch sử chứng kiến sự sụp đổ của Liên bang Xô viết.

Tôi quan tâm chính trị từ rất sớm. Tôi còn nhớ như in năm 1968 khi còn là cậu bé 10 tuổi, tôi với ba người bạn cùng trại trẻ quân đội C12 đã xé tờ họa báo Trung Quốc, bôi phân gà lên ảnh Mao Trạch Đông để phản đối Cách mạng Văn hóa và ủng hộ Lưu Thiếu Kỳ.

Hành động này của chúng tôi đã bị cô giáo phạt úp mặt vào tường.

Tất nhiên nhận thức của lũ trẻ chúng tôi lúc đó chỉ là do nghe lỏm chuyện người lớn, những người bố, sĩ quan chỉ huy của Cục Tuyên huấn, Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam nói chuyện với nhau.

Lý tưởng

Năm 1973, khi mới 15 tuổi, tôi suýt rơi nước mắt khi được nghe kể về Tổng thống Chile Salvador Allende với khẩu súng AK47 (quà tặng của Phidel Castro) trong tay chống lại cuộc tấn công đảo chính vào dinh tổng thống của quân đội tướng Pinochet và đã hi sinh anh dũng.

Năm 1983, tôi trở thành đảng viên cộng sản khi mới 25 tuổi.

Thú thật, việc vào Đảng của tôi trước hết 50% do cơ hội. Lúc đó tôi công tác tại một cơ quan kinh tế đầu não Chính phủ, muốn thăng tiến dứt khoát phải là đảng viên. Nhưng bên cạnh đó, tôi có 50% là do say mê lý tưởng.

Nếu không xuất ngoại năm 1988 và được mở mắt, dám chắc bây giờ tôi là một trong những dư luận viên kiên trung của Đảng.

Năm 1989, khi Ba Lan tiến hành Hội nghị Bàn tròn, hiệp thương giữa chính quyền Cộng sản và Công đoàn Đoàn kết và sau đó là cuộc bầu cử quốc hội dân chủ đầu tiên, tôi vẫn một lòng chống lại phe đối lập dân chủ, ủng hộ đảng "anh em".

Dao động

Chỉ đến khi kết quả bầu 100 ghế thượng nghị viện, phái Cộng sản cầm quyền không được ghế nào tôi mới bắt đầu hồ nghi.

Đến cuộc bầu cử tổng thống năm 1990, Walesa lãnh tụ Công đoàn Đoàn kết thắng lợi vang dội thay tướng Jaruzelski lên làm tổng thống Ba Lan thì tôi hoang mang thực sự.

Chứng kiến những thay đổi kỳ diệu trên đất nước Ba Lan từ khi chuyển sang thể chế mới, tôi dần thay đổi quan điểm chính trị.

Ngày 19/8/1991, tôi đang ở Việt Nam thực hiện phi vụ đánh áo gió sang Ba Lan. Cả nhà đang quây quần quanh mâm cơm chào đón tôi thì đài truyền hình thông báo tin thời sự đặc biệt "Ủy ban tình trạng khẩn cấp Liên Xô thay thế tổng thống Gorbachev tạm thời quản lý đất nước".

Xe tăng chiếm khu vực gần Cổng Spassky Gate (trái), lối vào Điện Kremlin và Thánh đường St. Basil's hôm 19/8/1991 sau cuộc đảo chính nhằm lật đổ ông Gorbachev. Cuộc đảo chính thất bại vào chiều 21/8 khi Bộ Quốc phòng ra lệnh cho lính rút khỏi Moscow. Nguồn hình ảnh: ANATOLY SAPRONYENKO/AFP/Getty Images

Sáu đảng viên trong gia đình tôi gồm ba má và bốn người anh trai reo hò ủng hộ phái đảo chính, một mình tôi là út, đảng viên trẻ nhất ủng hộ Gorbachev và Yeltsin. Cuột xung đột tư tưởng với phần thắng đương nhiên thuộc về đa số gần như tuyệt đối.

Tuy say sưa lý tưởng cộng sản từ khi còn trẻ nhưng tôi luôn thuộc phái cấp tiến, cổ vũ nhân tố mới.

Chính vì thế, tôi ủng hộ Gorbachev từ khi ông còn là Ủy viên Bộ Chính trị dẫn đầu đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Liên Xô sang dự Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 5, hồi 1982.

Khi Tổng bí thư Andropov chết, tôi nhiệt thành ủng hộ Gorbachev lên thay, nhưng tôi ghét cay ghét đắng Chernenko khi ông được chọn chứ không phải Gorbachev.

May mà trị vì chỉ hai năm thì ông chết, nhường cơ hội đổi mới cho Gorbachev.

Có lẽ vì quá sùng bái tư tưởng Perestroika mà tôi luôn ủng hộ Gorbachev, kể từ việc nhỏ và có vẻ phi lý như cấm rượu trở đi.

Niềm tin bị đổ vỡ

Ngày 23/12/1991, phải đưa một xe tir áo gió sang Dom 5 cũ trên phố Ulianova Dmitria, Moscow tiêu thụ, tôi kí hợp đồng với hãng vận tải Ba Lan.

Với dân nước này ngày Giáng Sinh rất thiêng liêng nên người lái xe tir bày ra kế hỏng cái gạt nước (trời mưa tuyết) để tới sau lễ mới chịu đi.

Nhưng vì có khách hàng đặt trước nên tôi không nhượng bộ, chủ hãng xe sợ mất khách quen nên cũng gây sức ép bắt lái xe phải đi ngay trong ngày. Đến bây giờ tôi vẫn ân hận mãi về điều này.

Chiều tối ngày 24/12, xe tir gồm lái xe và một người áp tải tới Moscow. Tôi ngồi tàu hỏa sang sau.

Ngày 25/12, Gorbachev đọc thông điệp tuyên bố giải thể Liên Xô. Tôi vẫn còn nhớ cái chỉ tay của Yeltsin vào tờ giấy và ánh mắt bất bình của Gorbachev lúc đó.

Chính quyền tan rã, bộ máy nhà nước tê liệt cộng với Giáng Sinh Chính thống giáo và năm mới nước Nga muộn hơn lịch Công giáo khiến ba chúng tôi phải vật vờ nằm chờ suốt hai tuần trong một căn hộ heo hút gần vành đai 2 Moscow.

Nước Nga thời gian đó rất khó khăn, thiếu thốn. Có lần thèm thuốc lá, tôi phải lội tuyết dày tới nửa mét rồi ngồi tàu điện ngầm vào tận trung tâm mới mua được một tút Stolichnyje.

Có tiền, muốn được ăn thịt, ăn cá chúng tôi chỉ có cách đi chợ nông trường. Vào cửa hàng trên phố tôi chỉ thấy các gương mặt lam lũ xếp hàng. Vào các quán ăn, bến tàu, bến xe tôi chỉ thấy dân say rượu vật vờ. Ra khỏi thành phố tôi thấy các nông trang tập thể với tên rất kêu "Con đường sáng" leo lét ánh đèn, xập xệ nếp nhà nhỏ run rẩy trong mưa tuyết.

Thành trì của cách mạng thế giới đây ư? Chủ nghĩa xã hội với tôi lúc đó thật tăm tối. Niềm tin vào lý tưởng cộng sản của tôi sụp đổ từ đó.

Và chính từ sự được chứng kiến tận mắt cái gọi là xây dựng xong chủ nghĩa xã hội phát triển đang trên đường xây dựng chủ nghĩa cộng sản khiến tôi quyết định từ bỏ đội ngũ.

Cảm ơn "tội đồ" làm đổ vỡ Liên Xô Gorbachev! Nhờ ông mà Ba Lan, Đức và các nước Đông Âu có được cuộc sống dân chủ và thịnh vượng ngày hôm nay.

Nhờ ông mà Chiến tranh Lạnh kết thúc.

Nhờ ông mà đầu đạn hạt nhân nóng chĩa vào nhau được tháo ngòi dù chỉ là tạm thời.

Nhờ ông mà bản đồ thế giới đã được vẽ lại bằng các nét bút tích cực.

Trong trái tim tôi, tượng đài ông được đúc bằng vàng.

Trần Quốc Quân
26 tháng 12 2016

Tổng số bài gửi : 7113 Registration date : 01/04/2011

Mikhail Gorbachev: Di sản của một nhà lãnh đạo đã thay đổi thế giới

Sharyl Cross

Hàng ngàn công dân Nga đã tập trung vào cuối tuần tại Moscow để dự tang lễ của Mikhail Gorbachev, nhà lãnh đạo cuối cùng của Liên Xô, người đã phá bỏ nhà nước toàn trị của Liên Xô và chấm dứt Chiến tranh Lạnh. Tang lễ của Gorbachev diễn ra khi chiến tranh Nga-Ucraina đang tiến hành ác liệt, người Nga đang phải đối mặt với những hạn chế về quyền tự do của họ, và bi thảm thay, “bức màn sắt” lại một lần nữa hạ xuống giữa Nga và phương Tây.

Khi Gorbachev được bổ nhiệm làm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản năm 1985, tôi đắm mình trong nghiên cứu sau đại học tại Trung tâm Nghiên cứu Hành vi Quốc tế của RAND/UCLA được thành lập năm 1983 để giúp giảm bớt tình trạng thiếu chuyên gia về chính sách đối ngoại và quân sự của Liên Xô. Chúng tôi đã làm việc với các nhà Liên Xô học dày dạn kinh nghiệm trong các khóa học của chúng tôi tại RAND, sử dụng các phương pháp như xem xét cẩn thận các nguồn truyền thông do nhà nước kiểm soát để tìm các chỉ số và đánh giá tầm quan trọng của vị trí các quan chức đứng khi xuất hiện ở Hồng trường.

Năm 1986, tôi làm việc với các sinh viên và giảng viên cao học khác của UCLA để tổ chức hội nghị đầu tiên trong số vô số hội nghị mà tôi sẽ tổ chức trong những thập kỷ tới về chính sách đối ngoại của Liên Xô/Nga. Những tuyên bố, phong cách và hành động ban đầu của Gorbachev, kết hợp với thực tế là ông ấy đại diện cho một thế hệ mới, đã thôi thúc tôi chuẩn bị một bài báo cho phiên họp đề nghị rằng đây là một kiểu nhà lãnh đạo Xô Viết khác biệt và chúng ta có thể tiên đoán rằng sẽ có những thay đổi quan trọng. Các giáo sư lý thuyết quan hệ quốc tế của UCLA đã nhanh chóng bác bỏ đánh giá này, vì họ đến từ một thế giới coi hoàn cảnh cơ cấu hệ thống là có tính chất quyết định trong nền chính trị toàn cầu, ít có chỗ cho các cá nhân tạo ra sự khác biệt. Các chuyên gia về chính sách khu vực của Liên Xô cho rằng tôi đã đánh giá thấp cái thực tế rằng Gorbachev là một sản phẩm của hệ thống cộng sản.

Sau đó, sự công khai hoá, dân chủ hoá, và những cải cách tư duy mới của Gorbachev sẽ gây hậu quả đối với xã hội trong nước và chính sách quốc tế của Liên Xô. Ông rút lực lượng khỏi Afghanistan và đề nghị hợp tác để phá bỏ Bức tường Bá linh và thống nhất nước Đức. Gorbachev sẽ phát triển lòng tin lớn hơn và mối quan hệ làm việc tuyệt vời với Ronald Reagan và các nhà lãnh đạo Mỹ và Tây phương khác để đạt được sự cắt giảm vũ khí hạch tâm chưa từng có và chấm dứt Chiến tranh Lạnh, vốn đã chia rẽ Đông và Tây trong nhiều thập kỷ.

Những thay đổi ngoạn mục của thời đại Gorbachev sẽ khiến nhiều người dám chắc rằng Liên Xô đã chi tiêu quá đà trong cuộc chạy đua vũ trang và phải gánh chịu tình trạng bất ổn trong nước, khiến cho sự sụp đổ của Liên Xô là điều không thể tránh khỏi. Nhưng không ai nghi ngờ rằng người kế nhiệm nổi lên từ quá trình chuyển đổi Brezhnev-Andropov-Chernenko không thể tiếp tục lãnh đạo bộ máy quan liêu toàn trị cố hữu mà không từ bỏ quyền lực. Vào ngày lễ Giáng sinh năm 1991, Gorbachev đã đáp ứng lời kêu gọi được dân chúng mong mỏi về việc giải thể Liên Xô, từ bỏ quyền lực to lớn và tránh những gì rất có thể là một sự tan rã tàn khốc hơn nhiều của một đế chế.

Những cải cách của thời kỳ Gorbachev đã giúp chúng ta có thể liên lạc với các cộng đồng học thuật ở Liên Xô, Nga và các quốc gia láng giềng, thay đổi căn bản cách chúng ta tiếp cận nghiên cứu và phân tích chính sách đối ngoại. Tôi thường xuyên đến Moscow trong những năm 1990 để gặp gỡ thảo luận, nơi các đồng nghiệp của chúng tôi được tự do bày tỏ quan điểm của họ về các vấn đề chính sách đối ngoại và các lĩnh vực tiềm năng cho hợp tác chiến lược Hoa Kỳ-Nga mà không sợ bị trả thù. Đó là một thời kỳ năng động với những thay đổi nhanh chóng và khó khăn đối với các quốc gia thuộc đế chế Xô Viết cũ, nhưng nó vẫn khơi dậy niềm hy vọng cho tương lai.

Tháng 4 năm 1999, tôi gặp Gorbachev khi tôi còn là giáo sư Fulbright tại Viện Quan hệ Quốc tế Nhà nước Moscow (MGIMO) và Viện Nghiên cứu Hoa Kỳ và Canada/RAS. Gorbachev đã nói chuyện với tôi rất lâu về những lo ngại của ông ấy liên quan đến hành động quân sự của NATO nhằm đối phó với sự sụp đổ của Liên bang Nam Tư cũ. Ông bày tỏ sự thất vọng, nói rằng những người đồng cấp Mỹ làm cho ông hiểu NATO sẽ không mở rộng.

Năm xảy ra cuộc chiến tranh NATO/Kosovo trên không do Mỹ dẫn đầu năm 1999 chứng tỏ là một bước ngoặt trong tư thế hậu Xô viết của Nga đối với phương Tây. Trong khi các tuyên bố chính sách đối ngoại chính thức ban đầu của Liên bang Nga nhấn mạnh các giá trị và lợi ích chung với nền văn minh phương Tây, khái niệm An ninh Quốc gia năm 2000 phản ảnh sự đánh giá lại một cách tỉnh táo, viện dẫn việc NATO sử dụng vũ lực bên ngoài khu vực trách nhiệm của mình là mối đe dọa đối với sự ổn định toàn cầu. Gorbachev bị chỉ trích rộng rãi ở đất nước của mình vì đã không giành được những đảm bảo ràng buộc từ phương Tây về việc mở rộng NATO, mở đường cho Vladimir Putin giành được sự ủng hộ của công chúng ở Nga vì ông được coi là chống lại bất kỳ sự thỏa hiệp nào về lợi ích quốc gia khi đối phó với các nhà lãnh đạo Tây phương.

Vài năm sau, khi đang phục vụ trong khoa tại Trung tâm George C. Marshall ở Đức, tôi được tổ chức Gorbachev mời tham gia “Diễn đàn Chính sách Mới”, nơi tập hợp các cộng đồng chính sách đối ngoại từ khắp nơi trên thế giới lại với nhau để thảo luận về các vấn đề toàn cầu quan trọng và cách để tăng cường hợp tác và giải quyết vấn đề. Trong các cuộc thảo luận này, rõ ràng là Gorbachev vẫn khá quan tâm đến những thách thức an ninh chung mà thế giới đang phải đối mặt về kiểm soát vũ khí và phổ biến vũ khí hạch tâm, suy thoái môi trường, quân sự hóa, chênh lệch kinh tế và nghèo đói.

Những người cho rằng Gorbachev ngây thơ không thể sai hơn. Gorbachev có tầm nhìn nhận ra rằng thất bại trong việc thiết lập những cách tốt hơn để thúc đẩy sự hợp tác giữa các quốc gia trong thế giới ngày càng kết nối với nhau trong việc quản lý những thách thức gây ra những hậu quả nguy hiểm cho tương lai của nhân loại.

Rõ ràng là các quốc gia thuộc khối Xô Viết cũ đã được hưởng lợi từ quan hệ đối tác và hội nhập của NATO. Hội đồng NATO-Nga đã tạo cơ hội mở rộng các hình thức hợp tác an ninh thiết thực trong những thập kỷ sau sự sụp đổ của Liên Xô. Tuy nhiên, sự không hài lòng của Nga với cơ cấu an ninh Âu châu thời hậu Chiến tranh Lạnh và việc Mỹ nhận thấy không sẵn lòng tính đến lợi ích của Nga trong việc phát triển một dàn xếp thay thế đã góp phần gây ra cuộc chiến tranh hiện nay ở Ukraine, gây nguy hiểm cho an ninh khu vực và toàn cầu.

Giống như nhiều công dân của Nga và Ukraine, Gorbachev và vợ là bà Raisa đều có nguồn gốc gia đình Nga và Ukraine. Pavel Palazchenko, người đã làm việc với Gorbachev trong nhiều thập kỷ trong thời gian ông làm tổng thống Liên Xô và sau đó là tại Tổ chức Gorbachev, nói rằng Gorbachev bị "chấn thương" bởi những diễn biến ở Ukraine. Tổ chức Gorbachev đã đưa ra một tuyên bố, với sự chấp thuận của Gorbachev, ngay sau cuộc xâm lược Ukraine vào ngày 24 tháng 2 của Nga, kêu gọi “chấm dứt sớm các hành động thù địch và bắt đầu ngay các cuộc đàm phán hòa bình”, nhấn mạnh rằng “không có gì quý giá trên thế giới hơn mạng sống con người. ”

Việc nổ ra cuộc chiến tranh trên bộ đầu tiên ở châu Âu kể từ Thế chiến thứ hai chắc chắn khác xa với tầm nhìn của Gorbachev về một “ngôi nhà chung châu Âu” vốn là một kết quả đáng mong đợi hơn nhiều đối với Nga, Ukraine và tất cả các quốc gia châu Âu. Sáu tháng qua đã mang đến sự hủy diệt tàn khốc, dẫn đến hàng nghìn người thương vong, sự tàn phá và di dời của các cộng đồng Ukraine; không có kết thúc rõ ràng được cả hai bên chấp nhận cho cuộc xung đột; và nguy cơ leo thang, nơi không thể loại trừ các tai nạn và hành động dùng vũ khí hạch tâm thảm khốc, hoặc đối đầu trực tiếp giữa Nga-NATO.

Mikhail Gorbachev—một cá nhân duy nhất và một chính khách đặc biệt dũng cảm—đã làm thay đổi lịch sử và tác động đến cuộc sống của hàng triệu người, mở ra cơ hội xây dựng một trật tự thế giới hòa bình hơn. Lịch sử nên phán xét Gorbachev là một người có cái nhìn sâu sắc để đánh giá cao mối liên kết giữa nhân loại. Ông được thúc đẩy bởi mong muốn góp phần phát triển dân chủ, tự do ngôn luận và phi quân sự hóa, thay vì bị thúc đẩy bởi tham vọng quyền lực ích kỷ thiển cận điển hình của nhiều gương mặt chính trị.

Đấu trường toàn cầu ngày nay nguy hiểm và kém ổn định hơn nhiều so với thế giới mà Gorbachev để lại cho các quốc gia thuộc Liên Xô cũ và xa hơn nữa. Đã có vô số lời chia buồn và kính trọng dành cho Gorbachev từ các nhà lãnh đạo trên khắp thế giới. Nhưng thật đáng buồn, Thủ tướng Hungary Viktor Orban là nguyên thủ quốc gia Tây phương duy nhất tham dự tang lễ của Gorbachev vì mối quan hệ xấu đi của Nga với Mỹ và các quốc gia Âu châu. Chúng ta chỉ có thể hy vọng rằng cam kết của Gorbachev trong việc thúc đẩy tự do, đối thoại, hòa bình và hợp tác trong và giữa các xã hội sẽ là nguồn cảm hứng cho các thế hệ tương lai ở Nga và cả thế giới.

(Nguồn: Trung tâm Wilson)