Nguyễn Du

湘江夜泊 一去六十里 悠悠江水長 浮雲連五嶺 明月會三湘 別浦分新色 遥空失故鄉 鶴來人不見 晚樹鬱滄滄

Tương giang dạ bạc Nhất khứ lục thập lý, Du du giang thủy trường. Phù vân liên Ngũ Lĩnh, Minh nguyệt hội Tam Tương. Biệt phố phân tân sắc, Dao không thất cố hương. Hạc lai nhân bất kiến, Vãn thụ uất thương thương.

Chú thích:
Ngũ Lĩnh: Dãy núi cao năm ngọn chạy giáp địa phận hai tỉnh Hồ Nam và Quảng Tây.
Tam Tương: Tương giang bắt nguồn từ Quảng Tây chảy theo hướng Đông bắc vào tỉnh Hồ Nam, lúc đầu hợp với Ly Thủy gọi là Ly Tương, sau hợp với Tiêu Thủy thành Tiêu Tương, rồi chảy lên phía bắc huyện Hành Dương hợp với Chưng Thủy gọi là Chưng Tương (cho nên gọi là Tam Tương), sau chảy đến Trường Sa, vào Hồ Ðộng Ðình.
Hạc lai: Nhắc tích ông Phí Văn Huy cỡi hạc vàng lên tiên ở lầu Hoàng Hạc, lầu này ở phía tây nam huyện Vũ Xương, tỉnh Hồ Bắc, gần vùng Tương Giang.
thương thương: Lạnh lẽo. Có bản chép là thương xanh.

Dịch nghĩa:

Đi một mạch sáu mươi dặm
Nước sông chảy dài dằng dặc
Mây nổi nối liền dãy Ngũ Lĩnh
Trăng sáng tụ lại vùng Tam Tương
Phố xa chia sắc đẹp mới
Trời vòi vọi làm mất cố hương
Hạc trở lại nhưng không thấy người cưỡi hạc
Cây buổi tối chứa lạnh lẽo




Đêm Đậu Thuyền Trên Sông Tương Giang
(Người dịch: Quách Tấn)

Một đi sáu mươi dặm
Dòng cuộn nước mênh mang
Mây giăng liền Ngũ Lãnh
Trăng ngập tràn Tam Tương
Bến tiễn chia xuân sắc
Trời xa lấp cố hương
Hạc về người chẳng thấy
Cây biếc lạnh ngàn sương

反招魂 魂兮魂兮魂不歸 東西南北無所依 上天下地皆不可 鄢郢城中來何為 城郭猶是人民非 塵埃滾滾汙人衣 出者驅車入踞坐 坐談立議皆皋夔 不露爪牙與角毒 咬嚼人肉甘如飴 君不見湖南數百州 只有瘦瘠無充肥 魂兮魂兮率此道 三皇之後非其時 早斂精神返太極 慎勿再返令人嗤 後世人人皆上官 大地處處皆汨羅 魚龍不食豺虎食 魂兮魂兮奈魂何

Phản Chiêu hồn Hồn hề! Hồn hề! hồn bất qui? Đông tây nam bắc vô sở y. Thướng thiên há địa giai bất khả, Yên, Dĩnh thành trung lai hà vi ? Thành quách do thị, nhân dân phi, Trần ai cổn cổn ô nhân y. Xuất giả khu xa, nhập cứ tọa, Tọa đàm lập nghị giai Cao, Quì. Bất lộ trảo nha dữ giác độc, Giảo tước nhân nhục cam như di! Quân bất kiến Hồ Nam sổ bách châu, Chỉ hữu sấu tích, vô sung phì. Hồn hề! Hồn hề! suất thử đạo Tam Hoàng chi hậu phi kỳ thì. Tảo liễm tinh thần phản thái cực, Thận vật tái phản linh nhân xi, Hậu thế nhân gian giai Thượng Quan Đại địa xứ xứ giai Mịch La, Ngư long bất thực, sài hổ thực, Hồn hề! Hồn hề! nại hồn hà?

Chú thích:
Chiêu hồn: một bài từ của Tống Ngọc 宋玉, người cùng thời với Khuất Nguyên 屈原. Trong bài có nói Tống Ngọc thương Khuất Nguyên hồn phách sắp tiêu tan nên làm bài từ để gọi hồn cho sống lâu hơn. Nguyễn Du phản lại ý đó, ý muốn nói hồn không nên trở lại cõi trần gian có đầy những kẻ gian ác thâm hiểm.
Yên, Dĩnh (hay Sinh): Yên thuộc đất Sở, Dĩnh là kinh đô nước Sở, cả hai đều thuộc tỉnh Hồ Bắc 湖北.
Cao, Quì: hai vị quan giỏi đời Ngu Thuấn 虞舜.
Có thể theo thuyết đây là ba vị vua cổ nhất của Trung Quốc, đó là Phục Hy 伏羲, Thần Nông, Hoàng Đế.
Thái cực: Cõi hư vô.
Thượng Quan: Tức Thượng quan Ngân Thượng là kẻ gièm pha để Sở Hoài Vương 楚懷王 ruồng bỏ Khuất Nguyên 屈原.
Mịch La: Khúc sông hợp lưu của hai sông Mịch và La. Nay ở phía bắc huyện Tương Âm 湘陰, tỉnh Hồ Nam 湖南. Sau người ta còn gọi là Khuất Ðàm (vì Khuất Nguyên tự trầm ở đây).



Dịch nghĩa:

Hồn ơi! hồn ơi! sao chẳng về?
Ðông tây nam bắc không chốn nương tựa
Lên trời xuống đất đều không được
Còn trở về thành Yên thành Sính làm gì ?
Thành quách còn đây, nhân dân đã khác
Bụi bặm mù bay làm dơ bẩn quần áo
Ra ngoài thì ruổi xe, vào nhà ngồi chễm chệ
Ðứng ngồi bàn bạc như hai bậc hiền thần Cao, Quì
Không để lộ ra nanh vuốt nọc độc
Mà cắn xé thịt người ngọt xớt
Không thấy sao mấy trăm châu ở Hồ Nam
Chỉ có người gầy gò, không ai béo tốt
Hồn ơi! hồn ơi! nếu cứ noi theo lối đó
Thì sau Tam Hoàng không hợp thời nữa
Hãy sớm thu góp tinh thần trở lại Thái Cực
Ðừng trở lại đây nữa để người ta mai mỉa
Ðời sau đều là Thượng Quan
Khắp mặt đất đều là sông Mịch La
Cá rồng không ăn, sói hùm cũng nuốt
Hồn ơi! hồn ơi! hồn làm sao đây ?


Chống bài Chiêu hồn
(Người dịch: (Không rõ))

Hồn ơi! sao chẳng trở về?
Ðông tây nam bắc chở che chốn nào?
Dù đất thấp trời cao chẳng ổn,
Yên, Dĩnh đành lạc lõng như nhau.
Thành đây, dân cũ còn đâu,
Bụi đời mù mịt dơ màu áo xưa.
Ra xe đưa, vào ngồi chễm chệ,
Bàn bạc xem ra vẻ hiền thần.
Vuốt nanh, nọc độc chứa ngầm,
Thịt người cắn xé như đường nuốt ngon!
Hồ Nam kia thấy không trăm xóm,
Toàn những người gầy ốm xanh xao.
Hồn ơi! lối ấy theo nhau,
Ðời Tam Hoàng trước lấy đâu hợp thời.
Thu tinh thần về nơi Thái cực,
Chớ về đây người chực mỉa mai.
Thượng quan thời buổi ai ai,
Khắp trên đất rộng sông dài: Mịch La!
Cá rồng nuốt, sói hùm tha,
Hồn ơi! hồn hỡi! hồn mà làm sao ?

辯賈 不涉湖南道 安知湘水深 不讀懷沙賦 安識屈原心 屈原心湘江水 千秋萬秋清見底 古今安得同心人 賈生一賦徒為耳 烈女從來不二夫 何得栖栖相九州 未必古人知有我 眼中湘水空悠悠

Biện Giả Bất thiệp Hồ Nam đạo, An tri Tương Thuỷ thâm? Bất độc Hoài sa phú An thức Khuất Nguyên tâm? Khuất Nguyên tâm, Tương giang thủy, Thiên thu vạn thu thanh kiến để. Cổ kim an đắc đồng tâm nhân, Giả sinh nhất phú đồ vi nhĩ. Liệt nữ tòng lai bất nhị phu, Hà đắc thê thê "tướng cửu châu". Vị tất cổ nhân tri hữu ngã, Nhãn trung Tương Thủy, không du du!

Chú thích:
Giả: là Giả Nghị (201-169 trước C.N.) một vị quan đời Hán, vì bị quan thần bài xích nên bị đổi đi làm thái phó ở Trường Sa. Khi đi qua sông Tương làm bài phú Viếng Khuất Nguyên, ngụ ý than thở cảnh ngộ mình.
Hoài sa phú: Là một trong chín bài đề Cửu Chương của Khuất Nguyên, tỏ ý Khuất Nguyên không muồn nhìn cảnh quốc gia bị mất nên quyết định tự tử ở sông Tương.
Tướng cửu châu: Trong bài phú Viếng Khuất Nguyên của Giả Nghị có câu có nghĩa đi tìm vua khác mà thờ, sao phải ôm lấy cố đô làm chi? Nguyễn Du bác bỏ ý này của Giả Nghị.



Dịch nghĩa:

Không đi qua Hồ Nam
Sao biết sông Tương sâu
Không đọc phú Hoài sa
Sao hiểu lòng Khuất Nguyên
Lòng Khuất Nguyên, nước sông Tương
Nghìn thu vạn thu trong suốt thấy đáy
Xưa nay mấy ai có được bạn đồng tâm
Bài phú của thư sinh họ Giả chẳng có nghĩa lý gì
Liệt nữ xưa nay không lấy hai chồng
Cần gì phải tất tả đi khắp chín châu tìm vua khác
Chưa chắc người xưa biết có ta
Trong mắt sông Tương dằng dặc trôi


Bác Giả Nghị
(Người dịch: Đặng Thế Kiệt)

Hồ Nam chưa đi tới
Sao biết sông Tương sâu
Phú Hoài Sa chưa đọc
Lòng Khuất Nguyên biết đâu.
Khuất Nguyên đau, sông Tương chảy
Trong vắt muôn đời nhìn thấy đáy
Mấy ai có được bạn đồng tâm
Bài phú Giả sinh vô nghĩa ấy!
Liệt nữ xưa nay chỉ một chồng
Chín châu hà tất kiếm long đong
Có ta chưa hẳn người xưa biết
Lờ lững sông Tương trong mắt trong.